بهترین صنایع دستی مسی ایران و کاربرد انواع آن

صنایع دستی مسی به عنوان پرطرفدارترین هنرهای دستی تغییرات بسیاری را در شیوه زندگی مردم ایجاد کرده است. از زمانی که صنایع دستی مسی ایران در زمان ساسانیان نیز بسیار رایج بوده است تا به امروز که در شهرهای اصفهان، زنجان و کرمان به مهد صنایع دستی مسی ایران شهرت دارند و افراد زیادی برای خرید صنایع دستی به این شهرها سفر میکنند.
فهرست مطالب
کاربرد مس در صنایع دستی
ظروف مسی از پرکاربردترین صنایع دستی مسی محسوب میشود. به کارگیری مس در آثار هنری ایران به دلیل ویژگی فلز مس است. قابلیت انعطاف پذیری، کیفیت و مرغوبیت بالای فلز مس که نسبت به دیگر فلزات از خود نشان میدهد، باعث شده که در ظروف آشپزخانه مورد استفاده قرار بگیرد. جذب آهن یکی دیگر از ویژگیهای مهم فلز مس است که استفاده از ظروف مسی در افرادی که دچار کم خونی هستند، نقش بسزایی دارد. همچنین استفاده ظروف مسی موجب بالا بردن ملانین در بدن شده و پوست و مو را تقویت میکند. به طوری که با ایجاد سلولهای سالم، پوستهای خشک را درمان میکند. به علاوه، مس برای بهبود عملکرد مغز،کبد، قلب و عروق، دستگاه گوارش مناسب است.
به دلیل چکشخوار و نرم بودن این فلز کار کردن با آن راحتتر است. به علاوه، صنایع دستی این فلز را میتوان در هر ابعاد و حجمی بسازید و روی آن کارهای تزئینی مثل مشبک کاری، قلم زنی، حکاکی انجام بدهید. فلز مس به خاطر ورقه شدن و مفتول شدن مقاومت بالایی نسبت به خوردگی دارد. به همین دلیل از فلز مس برای ظروف آشپزی استفاده میکنند.
بدون هیچ اغراقی فلز مس جز مهمترین فلزات در صنایع دستی ایران است جالبه که بدونید فلز مس در ایران دسترسی آسانی دارد و با قابلیت بازیافت بودن دوباره میتوان از آن استفاده کرد.

فرآیند تولید صنایع دستی مسی
صنایع دستی یا ظروف مسی به سه طریق تولید میشوند که در ادامه مفصل صحبت کردهایم. (برای آشنایی با صنایع دستی هرمزگان اینجا کلیک کنید.)
روش ماشینی
تمامی کارهای ساخت مثل پرسکاری به وسیله ماشین انجام میشود و به خاطر استاده از ماشینها در مدت زمان کمتری ساخته میشوند.
روش نیمه چکش خواری
در این روش مرحله خمکاری با ماشین و مرحله چکشکاری و انعطاف دادن فلز به وسیله صنعتگران و مسگران تولید میشوند.
روش تمام چکش کاری
در روش تمام چکشخواری تمامی مراحل ساخت توسط خود صنعتگران پخته اجرا شده و صنایع دستی مسی در این روش خیلی با ارزشمند و گرانقیمت هستند.
دقت داشته باشید که دور نگه داشتن صنایع یا ظروف مسی از آب و رطوبت و انتقال به محیطی خشک، جز اصول نگهداری از ظروف مسی است.
بهترین صنایع دستی مسی در ایران

قلم زنی
به جرئت میتوان گفت که اصیلترین هنرهای صنایع دستی ایران، قلم زنی روی مس است. قبل از قلمزنی روی مس ظرف را قیر ریزی میکنند تا در برابر ضربه چکش تاب برندارد. در ادامه قیر مذاب را لایه به لایه روی ظرف ریخته تا بعد از سرد شدن روی مس قلم زنی را انجام دهند. بعد از آن با قلمهای مخصوص یا چکش کاغذ کپی را چسبانده و یا مستقیما طرح دلخواه را روی ظرف انتقال میدهند. طرحهای ظروف قلمزنی روی مس از طرح های سنتی ایده میگیرند.
مینا کاری
برای تولید ظروف میناکاری مسی در مرحله اول صنعتگران با خمکاری، پرس و لحیم کاری و چکشخواری، ظروف مسی را ساخته و بعد برای تمیزکاری و لعاب از اسید سولفوریک رقیق استفاده میکنند. سپس ظرف را در کوره قرار میدهند و طرحها و نقش مختلفی مانند طرحهای ختایی، اسلیمی، نقوش سنتی، گل و مرغ و… را با رنگهای میناکاری اجرا میکنند.
ظروف مسی طراحی شده را مجددا داخل کوره قرار داده تا رنگهای میناکاری پخته یا به اصطلاح به ثبات برسند. رنگهای میناکاری شامل رنگهای فیروزه و آبی لاجوردی هستند که به عنوان هنری اصیل و قدیمی در اصفهان بیشتر طرفدار دارد.
ملیله
صنایع دستی ملیلهکاری با استفاده از فلز مس و تکنیکهای خاص اعم از تراشکاری، حکاکی، نقاشی ساخته میشوند. روند اجرایی ملیلهکاری به این صورت است که در ابتدا فلز مس را قطعه و تراش میدهند، سپس بعد از اجرا کردن طرح یا الگو مورد نظر را بر روی آن، نوبت به نقاشی و حکاکی جزئیات میرسد. در آخر با روش قراقونزنی به هم وصل شده و قطعات همگی کامل میشوند. این طرحها و الگوها در ملیلهکاری تلفیقی از الگوها در زمان قدیم و به شیوه سنتی است. شهرهای زنجان و اصفهان از معروفترین مکانهای ملیلهکاری است. البته تفاوت ملیلهکاری در اصفهان با ملیلهکاری در زنجان در ساختار و ريز نقشهای کار است.
فیروزه کوبی روی مس
چسباندن فلز مس بر روی فیروزه که برای این منظور از لاک مخصوص استفاده میکنند، از برجستهترین هنرهای دستی ایران است. این هنر به خاطر ترکیب مس و فیروزه که باعث رفع بیماریهای روحی و تقویت قلب میشوند، در میان مردم پرطرفدار است. مسگران برای اجرا فیروز کوبی بر روی مس، اول ظرف مورد نظر را میسازد و بعد از آن خمکار بر روی ظرف برآمدگیها و فرورفتگیهایی را به وجود میآورد. بعد از عبور از این مراحل زرگر مرحله آمادهسازی ظرف با فلز مس را از طریق دستگاه پرس انجام میدهد. زرگر قسمی از ظرف که میخواهد فیروزهکوبی شودد، با رشته باریک فلزی مشخص و آن را لحیمکاری میکند.
مشبک کاری روی مس
مشبککاری در گذشتهها اغلب بر روی چوبهای مخصوص به جهت عبور نور یا هوا به درون خانهها اجرا میشدند. اما امروزه مشبککاری بر روی فلز مس انجام میشود. هنر مشبککاری نیازمند به حساسیت و ظرافت است. مشبککاری بر روی مس نیز به دو روش مشبک کاری مس کامل و مس منفصل اجرا میشود. در روش مشبککاری کامل، بر روی سطح مس طرحهای مشبکی طراحی میکنند. اما روش دوم آسانتر بوده و طرحها به صورت جدا جدا روی سطح مس طراحی میشوند که باید آن ها را به هم متصل کنند.
کلام پایانی
اگر نگاهی به تاریخچه صنایع دستی مسی در ایران بیندازید، متوجه میشوید که اولین اشیا مسی که در ایران کشف شده است. به همین خاطر در ظی این سالها هنر صنایع دستی مسی یکی مهمترین هنرهای دستی ایرانی است. همچنین حکاکی، قلمزنی و طراحی بر روی صنایع دستی مسی به وسیله مسگران خوش ذوق اصفهانی و زنجانی طرفداران بسیار زیادی را جذب خود کرده است. صنایع دستی الماس تراش روی ظروف مسی جز بهترین صنایع دستی اصفهان به شمار میآید.
در هنگام خرید مسی حتما توجهتان به صنایع دستی یا ظروف تقلبی در بازار باشد. برای تشخیص اصالت صنایع دستی مسی هم میتوانید از صدای بم و ضعیف فلز مس استفاده کنید. زیرا فلز مس نرم است و صدای بلندی ندارد. هم میتوانید از آهنربا کمک بگیرید. زیرا که مس یک فلز غیر مغناطیسی است و اگر آهنربا به ظروف مسی شما بچسبد، نشانه ناخالص بودن آن است.
برای آشنایی با صنایع دستی استان های ایران می توانید مقاله های زیر را در صورت تمایل مطالعه نمایید :
- آشنایی با صنایع دستی هرمزگان
- آشنایی با صنایع دستی استان گلستان
- آشنایی با صنایع دستی استان یزد
- آشنایی با صنایع دستی استان گیلان