همه چیز درباره هنر سوزن دوزی از تاریخچه تا ابزار

انواع مدل های سوزن دوزی

سوزن‌دوزی سنتی در مناطق مختلف ایران تنوع زیادی دارد. هر شهر و قوم شیوه مخصوص به خود را دارد که با نام‌های گوناگون شناخته می‌شود. نقوش زیبایی که روی پارچه دوخته می‌شوند، معمولاً از اشکال هندسی منظم تشکیل شده‌اند. همچنین این طرح‌ها را از طبیعت اطراف و باورهای مردم هر منطقه الهام گرفته‌اند. انواع مدل‌های هنر سوزن‌دوزی عبارتند از:

بلوچی دوزی؛ سوزن دوزی سنتی

در بلوچستان، بلوچی‌دوزی اصلی‌ترین روش برای تزئین لباس است. قدیم‌ترها بیشتر از نخ‌های ابریشمی استفاده می‌کردند، اما امروزه از نخ‌های دمسه فرانسوی و پاکستانی هم استفاده میشود. پارچه مناسب برای این کار باید دو ویژگی مهم داشته باشد:
● تار و پود آن کاملاً مشخص باشد (به آن شش‌تاری می‌گویند)
● بافت پارچه باید کاملاً صاف باشد و هیچ انحرافی نداشته باشد

ترکمن دوزی ( سیاه دوزی )؛ سوزن دوزی سنتی

ترکمن‌دوزی یا سیاه‌دوزی در گذشته برای تزئین لباس همه اعضای خانواده و حتی پرده‌ها استفاده می‌شد. اما این روزها بیشتر برای لباس‌های زنانه به کار می‌رود. هنرمندان از نخ‌های ابریشمی، پنبه‌ای و اکریلیک برای این کار استفاده می‌کنند. پارچه‌های ابریشمی و پشمی هم گزینه‌های مناسبی برای این هنر هستند.

پته دوزی ( سوزن دوزی کرمانی )؛ سوزن دوزی مدرن

پته‌دوزی که هنر سوزن‌دوزی اصیل کرمانی محسوب می‌شود، یکی از معروفترین هنرهای سنتی این منطقه است. با توجه به اینکه در کرمان دامداری رونق دارد، از پشم گوسفندان پارچه‌ای به نام "عریض" تهیه می‌کنند که ماده اولیه اصلی این هنر است. هرچند امروزه به دلیل تولید پارچه‌های صنعتی، از آنها هم برای پته‌دوزی استفاده می‌شود.

ممقان دوزی

ممقان‌دوزی یکی دیگر از انواع سوزن‌دوزی است که در شهر ممقان، نزدیک تبریز، رایج شد. این هنر پر رنگ‌ و‌ نقش با نخ ابریشم روی پارچه‌هایی مانند دبیت و متقال انجام می‌شود. امروزه از ممقان‌دوزی برای تزیین جلیقه، کمربند، کفش، رومیزی و دیگر وسایل استفاده می‌کنند.

خامک‌ دوزی

خامک‌دوزی هنری است که خاستگاه آن در افغانستان است و از صنایع دستی این کشور به شمار می‌رود. این روش هنر سوزن‌دوزی بیشتر برای زیباتر کردن لباس‌های مجلسی، سنتی، لباس عروس و حتی لباس نوزاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای خامک‌دوزی، از نخ ابریشم و پارچه‌هایی مانند کتان و شبیر استفاده می‌شود که تار و پودشان مشخص باشد.
در افغانستان، خامک‌دوزی هم روی تور و هم روی پارچه انجام می‌شود. به همین دلیل، برای این کار به سوزن مخصوص و کارگاه گلدوزی نیاز است تا پارچه ثابت بماند و دوخت با دقت انجام شود.

آینه دوزی

آیینه‌دوزی در مناطق مختلفی مانند سیستان و بلوچستان، گرگان، هرمزگان و کردستان رواج دارد. در این هنر، آیینه‌های ریز یا پولک‌ها را روی لباس‌های محلی، جلیقه، کمربند و دیگر چیزها می‌دوزند. آیینه‌دوزان معتقدند آیینه نماد راست‌گویی است و انرژی‌های منفی را از صاحب لباس دور می‌کند.
وسایل مورد نیاز برای آیینه‌دوزی عبارتند از:
● پارچه‌هایی مثل ترگال، مخمل، ساتن یا جیر
● آیینه‌های کوچک مربع و دایره
● نخ ابریشم یا نخ شش‌لایه
● سوزن کرول و برای پارچه‌های ضخیم، سوزن چنایل

زرتشتی دوزی؛ سوزن دوزی سنتی

سابقه سوزن‌دوزی زنان زرتشتی به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. آنها روشی منحصر به فرد از دوخت دارند که به آن زرتشتی‌دوزی یا گبر‌دوزی می‌گویند. در این هنر، بیشتر از نقش‌هایی استفاده می‌شود که هرکدام نشان‌دهنده‌ای از باورهای زرتشتیان است.
در گذشته، وقتی دختری در خانواده‌ای زرتشتی به دنیا می‌آمد، مادرش از همان زمان، لباس عروس و جهیزیهٔ او را آماده می‌کرد. ریسیدن نخ، بافتن پارچه و دوختن لباس عروس با گلدوزی‌های ظریف، گاهی سال‌ها طول می‌کشید تا کامل شود.
در ایران، پته‌دوزی کرمان شباهت زیادی به زرتشتی‌دوزی دارد. امروزه این هنر در میان زرتشتیان یزد و تهران رواج دارد.

بخارا دوزی؛ سوزن دوزی سنتی

هنر بخارا‌دوزی از شهر بخارا آغاز شده است. در این منطقه، ابریشم و پنبه به فراوانی یافت می‌شود و از همین مواد برای بخارا‌دوزی استفاده می‌کنند. به همین دلیل، این مدل از هنر سوزن‌دوزی به بخارا‌دوزی معروف شده است.
پارچه‌های مورد استفاده در این هنر، معمولاً از جنس کتان، چلوار و گاهی پشم یا ابریشم هستند. این سوزن‌دوزی زیبا روی وسایلی مانند ملحفه، روتختی، رومیزی، شال، پرده، لباس و سجاده به کار می‌رود.

نوار‌دوزی؛ سوزن‌دوزی مدرن

از نوار‌دوزی برای تزیین سرآستین، لبهٔ دامن، یقه و بخش‌های دیگر لباس استفاده می‌شود. نوارهای سوزن‌دوزی‌ شده معمولاً بخشی از محصولات نهایی مانند مانتو، لباس، کیف، رومیزی، کفش و پرده هستند. اما این نوارها آنقدر زیبا و خوش‌طرح هستند که می‌توانند به کل کار جلوه‌ و زیبایی خاص بدهند.