کوبلن دوزی چیست؟
هنرهای دستی همواره بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و زندگی انسان‌ها بوده‌اند. کوبلن دوزی به عنوان یکی از هنرهای دستی بسیار معروف شناخته میشود که با ترکیب نخ‌های رنگی و پارچههای بافت‌دار، تصاویر و نقش‌هایی چشم‌نواز خلق می‌کند. این هنر که ریشه‌های تاریخی و جهانی دارد هم می‌تواند به عنوان یک فعالیت سرگرم‌کننده و هم درآمدزا استفاده شود. در ادامه این مقاله به شکل کامل به هنر کوبلن دوزی خواهیم پرداخت.
کوبلن دوزی چیست؟
کوبلن دوزی یکی از شاخه‌های پرطرف‌دار هنرهای دستی و سوزن‌دوزی به شمار می‌رود که در میان علاقه‌مندان به دوخت‌ودوز جایگاه ویژه‌ای دارد. این هنر در واقع نوعی دوخت تزیینی است که با استفاده از نخ‌های رنگی بر روی پارچه‌ای با بافت مشخص طرح‌های منظم و چشم نوازی ایجاد می‌کند. کوبلن دوزی به طور معمول به صورت دوخت‌های ضربدری انجام میشود؛ اما در برخی سبک‌ها از بخیه‌های مستقیم یا نیم دوخت نیز در آن استفاده می‌کنند. نتیجه نهایی این هنر شبیه یک طرح نقاشی است که با نخ و سوزن روی پارچه به وجود آمده است.
تاریخچه هنر کوبلن دوزی
ریشه‌های هنر کوبلن دوزی به اروپای قرون‌وسطا باز می‌گردد. در آن دوران زنان اروپایی از نخ‌های رنگی استفاده می‌کردند تا بر روی پارچههای ساده طرح‌هایی از طبیعت، گل‌ها و صحنه‌های مذهبی را ایجاد کنند.
واژه «کوبلن» (Gobelin) در واقع از نام خانواده‌ای فرانسوی برگرفته شد که در قرن ۱۵ میلادی صاحب کارخانه‌ای برای تولید پارچههای بافته شده و تابلوهای پارچه‌ای بود. این خانواده با تولید منسوجات نفیس و طرح‌های هنری، شهرت بسیاری را در اروپا از آن خود کرد و به‌مرورزمان هنر کوبلن دوزی با الهام از آنها گسترش یافت.
در طی قرن‌ها بعد کوبلن دوزی راه خود را به سایر کشورها باز کرد و با سبک و سلیقه خاص مردم هر منطقه ترکیب شد. در ایران هنر کوبلن دوزی از حدود دوره قاجار رواج پیدا کرد و از آن بیشتر برای دوخت تابلوهای تزیینی و رومیزی‌های نفیس استفاده می‌شد.
کاربردهای هنر کوبلن دوزی
کوبلن دوزی تنها به خلق تابلوهای تزیینی محدود نمی‌شود؛ بلکه از آن می‌توان در زمینه‌های متنوعی استفاده کرد. برخی از کاربردهای مهم هنر کوبلن دوزی موارد زیر هستند:
خلق تابلوهای تزیینی: رایج‌ترین کاربرد هنر کوبلن دوزی خلق تابلوهایی با طرح‌های مختلف است. این تابلوها میتوانند جلوه‌ای خاص در دکوراسیون منزل ایجاد کنند.
تزیینات منزل: از هنر کوبلن دوزی می‌توان برای تزیین رومیزی، کوسن، پرده یا حتی ملحفه استفاده کرد و زیبایی چشمگیری را به وجود آورد.
لباس و کیف: می‌توان از هنر کوبلن دوزی برای تزیین روی لباس‌ها، مانتوها و کیف‌های دستی استفاده کرد.
هدایا و یادگاری‌ها: هنر کوبلن دوزی به دلیل اینکه کار دست است و زمان و انرژی بسیاری برای تکمیل آن استفاده میشود یک هدیه ارزشمند و ماندگار برای دوستان و عزیزان است.
کاربرد درمانی: کوبلن دوزی علاوه بر جنبه هنری خود نوعی هنر درمانی (Art Therapy) است و باعث کاهش استرس و افزایش تمرکز میشود.
انواع کوبلن دوزی
هنر کوبلن دوزی با توجه به نوع پارچه و طرح انتخابی به دو دسته زیر تقسیم میشود:
کوبلن دوزی روی پارچه طرح دار
در این نوع از کوبلن دوزی از پارچه‌ای استفاده میشود که طرح بر روی آن چاپ شده است. برای اجرا کافی است هنرجو نخ‌های رنگی را مطابق با بخش‌های رنگی روی پارچه بدوزد. این شیوه بسیار مناسب افراد مبتدی است؛ زیرا در آن نیازی به شمارش خانه‌ها یا نگرانی درباره هماهنگی رنگ‌ها نیست. در این روش فرد سرعت بالاتری در دوخت دارد و احتمال بروز خطا کمتر است.
کوبلن دوزی روی الگو
در این روش از پارچه ساده و بدون طرح استفاده میشود و طرح به شکل الگو روی کاغذ ارائه می‌گردد. هنرجو باید برای اجرا با دقت بالا خانه‌های پارچه را بشمارد و مطابق الگو دوخت را انجام دهد. این روش نیاز به تمرکز و دقت بیشتری دارد؛ اما نتیجه آن بسیار ظریف و حرفه‌ای‌تر است. آزادی عمل بیشتر در انتخاب طرح و امکان خلق آثار پیچیده و هنری از ویژگی‌های کوبلن دوزی روی الگو است. این نوع از کوبلن دوزی به هنرجویان پیشرفته پیشنهاد میشود.
مراحل کوبلن دوزی
برای انجام کوبلن دوزی و به اتمام رساندن آن چند مرحله بسیار مهم باید طی شود که از آن جمله موارد زیر هستند:
انتخاب طرح و پارچه: در ابتدا باید فرد تصمیم بگیرد که می‌خواهد از کدام سبک کوبلن دوزی استفاده کند. اگر کوبلن دوزی روی الگو انتخاب فرد باشد باید پارچه مناسب این کار خریداری شود.
آماده‌سازی نخ و سوزن: برای کوبلن دوزی باید نخ‌های مخصوص کوبلن که به طور معمول نخ‌های دمسه (DMC) یا مشابه آن هستند را بر اساس شماره و رنگ آماده کرد. سوزن نیز باید نوک کند و مخصوص کوبلن داشته باشد.
شروع از مرکز: توصیه میشود دوخت از مرکز پارچه و مرکز طرح آغاز شود تا طرح به درستی روی پارچه قرار گیرد.
انجام دوخت‌های منظم: دوخت اصلی در کوبلن به صورت ضربدر (X) است. باید توجه داشت همه دوخت‌ها در یک جهت باشند تا طرح یکنواخت به نظر بیاید.
کنترل پشت کار: مرتب بودن پشت کار اهمیت زیادی دارد؛ زیرا اگر نخ‌ها در پشت گره بخورند یا بی‌نظم باشند، ظاهر کلی کار نامرتب خواهد شد.
اتمام و تثبیت: پس از پایان دوخت، نخ‌ها در پشت پارچه محکم می‌شوند. در صورت نیاز، می‌توان کار را شست و اتو کرد تا صاف و مرتب شود.
قاب‌گیری یا استفاده در محصول: در نهایت، اثر کوبلن می‌تواند قاب گرفته شود یا به عنوان بخشی از یک محصول مانند کوسن یا لباس به کار رود.
وسایل کوبلن دوزی
برای انجام کوبلن دوزی تهیه وسایل آن از اهمیت بالایی برخوردار است. از جمله ابزار و وسایل خاصی که برای کوبلن دوزی به آنها نیاز است باید به موارد زیر اشاره کرد:
پارچه کوبلن: این پارچه‌ها بافت شبکه‌ای دارند و باعث می‌شوند دوخت‌ها منظم و یکنواخت باشند. رایج‌ترین نوع آن، پارچه آیدا (Aida) است.
نخ کوبلن: نخ کوبلن نخ‌های چند لایه‌ای هستند که قابلیت جدا شدن به رشته‌های نازک‌تر دارند. نخ دمسه از معروف‌ترین برندهای نخ کوبلن است.
سوزن مخصوص: سوزن کوبلن نوک کند دارد تا به بافت پارچه آسیب نزند و سوراخ‌ها را راحت‌تر پیدا کند.
کارگاه (Hoop): کارگاه به حلقه‌ای چوبی یا پلاستیکی گفته میشود که پارچه را در حین دوخت محکم نگه می‌دارد و از چروک شدن آن جلوگیری می‌کند.
الگو یا طرح: این موارد در صورت انجام کوبلن بر روی پارچه ساده مورد نیاز هستند.
قیچی کوچک: برای بریدن نخ‌ها و انجام کارهای ظریف به قیچی کوچک نیاز است.
نخ‌نما یا مارکر: مارکر در برخی موارد برای مشخص کردن خطوط یا خانه‌های پارچه استفاده میشود.
کلام پایانی
کوبلن دوزی یکی از هنرهای قدیمی اما همچنان تازه و زنده است که ترکیبی از ظرافت، دقت و خلاقیت را در خود جای داده است. این هنر نه تنها برای خلق آثار تزیینی کاربرد دارد؛ بلکه به عنوان یک فعالیت آرامش‌بخش و درمانی نیز شناخته میشود. یادگیری این هنر نیاز به کمی تمرین و صبر دارد و همه افراد میتوانند این هنر را آموزش ببینند و طرح‌های متنوعی از رنگ و زیبایی را خلق کنند.
درصورتیکه علاقه مند به آشنایی با هنر روی پارچه و سبک های مختلف آن
هستید می توانید مقاله های زیر را مطالعه نمایید:
خیر، افراد مبتدی میتوانند با پارچههای طرحدار شروع کنند و به مرور به سراغ کوبلن روی الگو بروند.
بله، به عنوان نوعی هنر درمانی (Art Therapy) شناخته میشود که استرس را کاهش و تمرکز را افزایش میدهد.
از تابلوهای تزئینی گرفته تا تزئین لباس، کیف، رومیزی و حتی هدایا.
