زیلو چیست ؟ آشنایی با مراحل تولید و انواع آن
زیلو یکی از زیراندازهای قدیمی ایرانی است که با استفاده نخ پنبه بافته می‌شود و جنس خنکی دارد. استفاده از این زیراندازه در نقاط کویری و مناطق گرمسیری ایران بسیار رایج است. همچنین، زیلو در دسته صنایع دستی قرار می‌گیرد و می‌تواند فرهنگ و هنر یک منطقه خاص در ایران را به رخ بکشد. میبد یکی از شهرهای نزدیک به استان یزد است که زیلوهایش بسیار محبوب است و افراد زیادی برای خرید زیلو به عنوان یک اثر هنری به سراغ زیلو میبد می‌رود.
زیلو چیست؟
زیلو نوعی زیرانداز دستباف است که از نخ پنبه تولید شده است. خاستگاه هنر زیلوبافی به استان یزد و محلی به نام «بشنیغان» در میبد باز می‌گردد. این زیرانداز دستباف از لحاظ ساختاری شباهت زیادی به حصیر دارد و بسیاری از کارشناسان معتقدند که زیلوبافی مرحله تکمیل یافته حصیربافی است و زیلوبافان روش بافت آن را از حصیربافان الهام گرفته‌اند.
تاریخچه زیلوبافی
خاستگاه زیلو شهرستان میبد است، هرچند هنر زیلوبافی در شهرهای دیگری ایران همانند کاشان، مشهد، اصفهان و جهرم نیز رواج دارد. زیلو یکی از صنایع خاص مناطق حاشیه کویر است و با نوع زندگی مردم در این مناطق کاملا مطابقت دارد. در بافت زیلو می‌توان بازتاب زندگی مردم منطقه، اثرات معماری، اعتقادات مذهبی و جلوه‌های طبیعت را مشاهده کرد. برخی از کارشناسان معتقدند که تاریخ زیلوبافی به طور تقریبی به قرن هشتم و دوره مظفریان باز می‌گردد.
مراحل تولید زیلو
تولید زیلو بر اساس مراحل خاصی صورت می‌گیرد که این مراحل در یک نگاه کلی به صورت زیر هستند:
- تولید ماده اولیه
- رنگ‌زنی نخ‌ها
- چله کشی
تولید ماده اولیه
ماده اولیه زیلوبافی پنبه است. در گذشته، نخ پنبه را به کمک چرخ‌های نخ‌ریسی در محل تولید می‌کردند و پس از ریسیدن پنبه‌ها، آنها را به کلاف تبدیل می‌کردند و در این مرحله نخ‌ها این قابلیت را داشتند که به عنوان تار و پود در بافت زیلو مورد استفاده قرار گیرند. این نخ در اصطلاح محلی «نخ رسمی» یا «هری شلیط» نامیده می‌شود و استحکام آن بسیار دارد. همچنین، ظرافت آن جلوه خاصی را در زیلو به وجود می‌آورد.
رنگ‌زنی نخ‌ها
مرحله بعدی در تولیدکردن زیلو، رنگرزی نخ‌های پنبه‌ای است. البته باید به این مسئله توجه کنید که زیلو دارای تنوع رنگی بالایی نیست. در اکثر مواقع، برای تولید این محصول از روناس برای ایجاد رنگ قرمز و از نیل برای تولید طیف رنگی آبی استفاده می‌شود. پوست گردو نیز در تولید طیف رنگ‌های قهوه‌ای کاربرد دارد. تمامی رنگ‌ها دارای منشا طبیعی هستند و مقاومت بالایی در برابر نور خورشید دارند.
چله کشی
زمانی که نخ‌ها رنگ می‌شوند، مرحله چله کشی آغاز می‌شود. چله کشی زیلو در واحد سطح دو برابر تعداد چله‌های گلیم است.
انواع زیلو از نظر کاربرد و رنگ
زیلوها از نظر رنگ و کاربرد به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
زیلوهای با رنگ آبی و سفید: این زیلوها که مشخصه اصلی آنها رنگ آبی و سفید است، در مساجد و اماکن متبرکه بسیار کاربرد دارند.
زیلوهای جوهری: در بافت زیلوهای جوهری از رنگ آبی و گلی استفاده می‌شود و کاربرد خانگی دارند.
زیلوهای نفتال: زیلوهای نفتال با رنگ سبز و گلی بافته می شوند و مرغوبیت آنها بسیار بالا است.
زیلو میبد
میبد شهری در استان یزد است که در سال 1397، زیلوی آن به ثبت جهانی در بخش صنایع دستی رسید. در بافت این زیلو از رنگ‌های متنوعی استفاده می‌شود و همین امر جذابیت بسیار زیادی را به آن بخشیده است. در حاشیه آن از بافت سیاه‌جو و سپید جو استفاده می‌شود که نوعی اثر هنری است. در این زیلوها نقوش و اشکال هندسی به کار برده می‌شوند که از نقوش کاشی‌های مساجد و مکان‌های مذهبی الهام گرفته‌اند. چلیپا سرو یکی دیگر از نقوش اصلی است که در زیلوهای میبد به کار برده می‌شود. در برخی از زیلوها نیز وشته‌هایی با خطوط کوفی و ثلث دیده می‌شود.
زیلو ماشینی
زیلوهای ماشینی در دستگاه بافت تولید می‌شوند و معمولا در بعاد شش و دوازده متری سفارش داده می‌شوند. در زیلوهای ماشینی نقوش هندسی با طیف رنگی گسترده از جمله آبی، سفید، قرمز، سبز و سرمه‌ای به کار برده می‌شوند و معمولا برای استفاده در مساجد، حسینه‌ها و زیارتگاه‌ها به کار می‌روند.
زیلو حصیری
زیلو حصیری نوعی زیلو است که تاروپود آن را حصیر تشکیل می‌دهد. این زیلوها دارای جذابیت بسیار زیادی هستند و به دلیل بافت نرم و انعطاف‌پذیر حصیر، نشیمنگاه راحتی را برای افراد به وجود می‌آورند. همچنین، باید بدانید که زیلوهای حصیری می‌توانند حسی از قدیمی بودن را در محیط تازه کنند. بنابراین، کسانی که به دنبال تجربه احساس سنتی در دکوراسیون خود هستند، می‌توانند خرید این زیلوها را مد نظر قرار دهند.
زیلو مسافرتی
زیلوهای مسافرتی به محصولات ارزان قیمتی گفته می‌شود که برای استفاده در چادرهای مسافرتی یا محیط‌های طبیعی به عنوان زیرانداز به کار برده می‌شود. این زیلوها ساختار مقاومی دارند و در قرارگیری نزدیکی خاک، آسیب نمی‌بینند و دفرمه نمی‌شوند. این زیلوها به راحتی شسته می‌شوند و برای مدت‌های طولانی قابل استفاده هستند.
فرق زیلو با گلیم
زیلو و گلیم دارای تفاوت‌های متعددی هستند. تعداد چله‌ها در زیلو بیشتر از گلیم است. زیلو دارای دو رو است و هر روی آن می‌تواند نقش جداگانه و متفاوتی داشته باشد. همچنین، نقش زیلو با استفاده از پودرهای رنگین بافته می‌شود.
کلام پایانی
زیلو یکی از یکی از مهم‌ترین صنایع‌دستی ایرانی ایران است که خاستگاه آن استان یزد است. این محصول از نخ پنبه بافته می‌شود و بافت بسیار سبکی دارد. زیلو میبد به ثبت جهانی رسیده است و افتخاری را به افتخارات کشور ایران در زمینه صنایع دستی اضافه کرده است.
در صورتیکه علاقه من به مطالعه مطالب بیشتری هستید جریان گالری مطالعه مقالات زیر را به شما پیشنهاد می دهد :
آشنایی با صنایع دستی اصفهان
آشنایی با صنایع دستی شیراز
آشنایی با صنایع دستی استان کردستان
