آشنایی با بهمن محصص و آثار و زندگینامه او
در تاریخ هنر معاصر ایران هنرمندان بنامی ظهور کردند که هر کدام توانستند با نگاه متفاوت و جسورانه، مرزهای سنت و مدرنیته را درنوردند و جایگاهی تازه برای هنر ایرانی در عرصه جهانی تعریف کنند. در میان این هنرمندان بهمن محصص به عنوان یکی از بحث‌برانگیزترین و در عین حال اثرگذارترین چهره‌ها به شمار میرود. این فرد یک هنرمند چند وجهی به شمار می‌رفت که در عرصه‌هایی همچون نقاشی، مجسمه‌سازی و ترجمه ادبی دست داشت. او نه تنها یک هنرمند؛ بلکه یک روشنفکر و منتقد اجتماعی بود که همواره دغدغههای انسانی، سیاسی و فلسفی را در آثار خود منعکس می‌کرد.
در صورت تمایل می توانید پادکست مربوط به این مقاله رو گوش دهید :
بیوگرافی بهمن محصص
دوران زندگی هر هنرمند نقش مهمی را بر هویت هنری فرد می‌گذارد. بهمن محصص همچون دیگر هنرمندان در دوره‌های مختلف زندگی خود تأثیراتی را پذیرفته تا به هنرمندی همچون بهمن محصص تبدیل شود:
سال‌های کودکی و نوجوانی محصص
محصص در اسفند ۱۳۱۰ در رشت و در خانواده‌ای اهل لاهیجان به دنیا آمد که اصالت آنها از سمت پدر به مغول‌ها و از طرف مادر به قاجار می‌رسید. خاندان محصص با ۱۵ خانواده از تاجران چای و ابریشم بودند؛ هرچند پدر او کارمند اداره تلگراف و تلفن بود. این خاندان هنردوست بودند به‌طوری‌که تعداد زیادی از آنها به خط خوش و قریحه شاعری شناخته می‌شدند. اردشیر محصص، کارتونیست معروف ایرانی، یکی از این افراد به شمار میرود که پسرعموی بهمن محصص بود. هنردوستی این خانواده باعث شد تا بهمن آموزش نقاشی را از ۱۴ سالگی زیر نظر «حبیب محمدی»، نقاش گیلانی دانش‌آموخته در هنرستان مسکو، آغاز کند.
تحصیل و شکل‌گیری دیدگاه هنری
بهمن محصص در سال ۱۳۲۷ به دلیل انتقال پدرش به تهران به این شهر مهاجرت کرد. او پس از مدت کوتاهی در دانشگاه هنر تهران ثبت نام کرد و بعد تحصیلات هنری خود را در کارگاه نقاشی «جلیل ضیا پور»، هنر خوانده در فرانسه و آشنا به هنر مدرن اروپا، ادامه داد. محصص به انجمن خروس‌جنگی که مؤسس آن ضیا پور بود پیوست. هدف این انجمن نوسازی هنر و به چالش کشیدن سنت‌های مرسوم رایج در هنر ایران آن زمان بود. حضور در این انجمن باعث شد تا بهمن با چهرههای مطرحی همچون نیما یوشیج، سهراب سپهری، هوشنگ ایرانی و غلامحسین غریب همکاری داشته باشد. در همین دوران او فرصت آشنایی با فروغ فرخزاد و جلال آل‌احمد را نیز پیدا کرد.
زندگی شخصی، ازدواج و خانواده
بهمن محصص در سال ۱۳۵۶ با دخترعموی پدرش «نزهت الملوک» ازدواج کرد هرچند آنها پس از ازدواج به شکل مستقل زندگی کردند و حتی بهمن محصص به تنهایی به ایتالیا رفت. گمانه‌زنی‌ها حاکی از این هستند که گرایش جنسی محصص همجنس‌گرا بوده است.
مهاجرت به اروپا و سکونت در ایتالیا
بهمن محصص در سال ۱۳۳۳ به دلیل شرایط خفقان‌آور ایران و برای کسب تجربه‌های جدید هنری تصمیم به مهاجرت گرفت. او در ابتدا به روسیه سفر کرد؛ اما به دلیل ناسازگاری با زندگی در این کشور، به فرانسه به عنوان مقصد مهاجرت فکر کرد. آشنایی او با «منوچهر شیبانی» باعث شد تا به ایتالیا برود و در رم ساکن شود. او در این دوران تمرکز خود را بر روی مجسمه‌سازی گذاشت؛ هرچند علاقه خود را به نقاشی با آموزش دیدن در آکادمی هنر رم زیر نظر «فروچیو فراتزی» ادامه داد. در نتیجه این آموزش آثار او به شکل انفرادی و گروهی در ایتالیا و خارج از کشور از جمله دوسالانه ونیز، پاریس و سائوپائولو به نمایش درآمدند.
بازگشت دوباره به ایران
بهمن محصص در سال ۱۳۴۲ به ایران بازگشت و پس از بازگشت در نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های متعددی شرکت کرد و به خلق آثار بسیاری پرداخت. با این وجود به دلیل شرایط نامناسب برای هنرمندان مبتکر ایرانی نتوانست بیشتر از چند سال در ایران بماند و تصمیم به ترک کشور گرفت.
ترک ایران برای همیشه
در سال ۱۳۴۸ بهمن محصص برای همیشه ایران را ترک کرد و به ایتالیا بازگشت. او تا پایان عمر خود در این شهر اقامت داشت و تنها دو بار به ایران سفر کرد. در هنگام سفر بهمن محصص به‌دوراز محافل هنری و اجتماعات، خلوت‌گزینی در رشت را ترجیح داد. او سرانجام در سال ۱۳۸۹ در رم درگذشت و دنیای هنر را از وجود یکی از جنجالی‌ترین هنرمندان بی‌بهره کرد.
آثار بهمن محصص
بهمن محصص در طول زندگی هنری خود آثار بسیاری را خلق کرد که برخی از آنها نسبت به دیگری معروف‌تر هستند. از جمله کارهای بسیار معروف بهمن محصص موارد زیر هستند:
مجموعه فی فی بهمن محصص
یکی از معروفترین و جنجالی‌ترین نمایشگاه‌های بهمن محصص در ایران مجموعه فی فی بود. این مجموعه با رنگ‌روغن نقاشی شد و متشکل از فیگورهای برهنه‌ای بود که دارای سرهای کوچک و گردن‌های بلند و باریک بودند. محصص در این مجموعه فضایی ماورایی و عجیب را خلق کرد. ویژگی‌های تحریف شده و اغراق‌آمیز فیگورها و فضای سورئال و ناراحت‌کننده نقاشی‌ها باعث شد تا یکی از مجموعه‌های بحثبرانگیز آن زمان باشد.
نقاشی پیکرهای بی دست و پا
مجموعه بسیار معروف دیگر محصص مجموعه «پیکرهای بی دست و پا» بود که پس از مجموعه فی فی کار بر روی آن آغاز گشت. فیگورهای این مجموعه به شکل فیگورهای بزرگ و عضلانی، بدون دست و پا با سرهای کوچک بودند و با رنگ‌روغن بر روی بوم خلق شدند. فیگورها در این مجموعه ویژگی‌های تحریف شده و اغراق‌آمیز دارند و فقدان اندام در آنها احساسی از ناراحتی و ناهنجاری را ایجاد می‌کند.
نقاشی طبیعت بی جان
آثار مجموعه طبیعت بی جان منعکس‌کننده یکی از دوره‌های مهم کارنامه هنری محصص هستند و نقش بسزایی را در تحول تاریخ هنر مدرن ایران گذاشتند. در این مجموعه بهمن محصص آثارش را با رنگ‌روغن و بر روی بوم خلق کرد و از رنگ‌های قالبی همچون آبی، سبز و خاکستری استفاده نمود. در طبیعت بی جان از نمادهای دریا همچون ستاره‌های دریایی، صدف‌ها و دیگر جانداران دریایی استفاده شد که به شکلی به اسطورههای مدیترانه و زادگاه او گیلان اشاره دارند.
بهمن محصص در این مجموعه از سبک‌هایی همچون امپرسیون و کوبیسم استفاده کرد. به دلیل اینکه این سبک‌ها کمتر در مدرنیسم ایرانی استفاده می‌شدند این مجموعه توانست در تکامل تاریخ هنر مدرن ایران و سیر ساختاری سوژه اهمیت بالایی داشته باشد و بر روی هنرمندان دیگر تأثیر بگذارد.
مجسمه مرد نیلبکزن
یکی از مجسمه‌های بسیار معروف محصص مجسمه ۴ متری مرد نیلبکزن است که در سال ۱۳۵۳ در محوطه تئاتر شهر تهران نصب شد. این مرد از شخصیت اسطوره‌ای «فان» رومی یا «ساتیر» یونانی برگرفته شده که در اسطوره‌شناسی رومی موجودی شاخ‌دار با بالاتنه انسان و پایین‌تنه بز است. محصص این مجسمه را با پیکره عضلانی و پرپیچ و تاب، با ساق‌ها و ساعدهای نوک باریک خلق کرد و تلاش کرد تندیس را طوری بسازد که بی وزن به نظر برسد. او پیکره را تنها بر روی یک پا متعادل کرده تا خاصیت نیروی جاذبه را بر هم زند.
مجسمه‌های پرنده محصص
مجسمه‌های پرنده محصص شباهت بسیاری با انسان‌ها، ماهی‌ها، موجودات اساطیری و طبیعت بیجان آثار او دارند و همگی حجمی درهم‌پیچیده و سنگین‌اند. پرنده از نقش مایه‌های همیشگی آثار محصص است و جغد، مرغ ماهی‌خوار، کلاغ، عقاب، قو و یا فرم پرنده به طور عام، در مجسمه‌های او به شکل‌های مختلف دیده می‌شوند.
منتقدان این پرندگان را نماد آزادی و رهایی می‌دانند؛ در حالی که فرم سنگین و برنزی آنها یادآور محدودیت و زندان است و این دوگانگی نگاه محصص به جهان را نمایش می‌دهد.
تکنیک و سبک در آثار بهمن محصص
در آثار بهمن محصص می‌توان ویژگی‌های سبکی مشخصی را دید که کار او را از دیگران متمایز می‌کنند. تکنیک و سبک‌های محصص را می‌توان با توجه به آثارش به شکل زیر دسته‌بندی کرد:
تکنیک بهمن محصص در نقاشی
در نقاشی‌های محصص می‌توان مشاهده کرد که زمینه‌سازی با قلموهای سر پهن درشت و زبر انجام شده و در آخر نیز با همان قلمو نقاشی به اتمام رسیده است. این هنرمند در نقاشی‌هایش از رنگ به شکلی استفاده می‌کرد که ماهیت جسمانی و سنگین داشته باشند و عناصر نقاشی را با جاذبه‌ای سنگین بر روی بوم تثبیت کنند. در نقاشی‌های اولیه محصص می‌توان ظرافت، دقت در طراحی و انتخاب دقیق رنگ‌های کدر و تیره را دید؛ در حالی که بسیاری از آثار متأخر او آنارشیستی هستند و ویژگی‌های دیده شده در آنها در کارهای اولیه به چشم نمی‌خورند. به طور مثال ضرب قلموها در این آثار به شکلی است که گویی با خشم روی تابلو ضربه خورده‌اند یا رنگ‌های تند بر روی بوم منفجر شدند.
سبک محصص در مجسمه سازی
در آثار مجسمه سازی محصص اولین نکته قابل توجه درگیری پیکره‌های انسانی با خود، و بی سر، دست و پا بودن مجسمهها و سرهای کوچک با پیکرهای عضلانی و بزرگ است. این هنرمند در آثار مجسمه سازی خود توجه بسیارش را به اسطورههای باستانی رم و یونان و شمایل‌های انسان – حیوانی نشان می‌داد. بسیاری از منتقدان بر این باورند که فیگورهای انسانی درگیر در آثار او به آثار فرانسیس بیکن شبیه‌اند.
مهم‌ترین مجسمه‌های بهمن محصص
بهمن محصص در دوران هنری خود آثار مجسمه سازی بسیاری را خلق کرد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- مرد نیلبکزن
- پرندگان برنزی
- مجسمه‌های انسانی بیدست و پا
- فی فی در قالب مجسمه
کلام پایانی
بهمن محصص هنرمندی بود که زندگی و آثارش همواره با جنجال، پرسش و چالش همراه بوده است. او نه تنها یک مجسمه ساز و نقاش بلکه یک متفکر و روشنفکر بود که دغدغههای عمیق انسانی را با زبان هنر بیان می‌کرد. آثار او چه به شکل نقاشی و چه مجسمه به رنج، پوچی و تنهایی انسان معاصر می‌پرداختند. این هنرمند توانست نام خود را در تاریخ ایران و جهان ماندگار کند و با اینکه سال‌های بسیار در خارج از ایران زندگی کرد؛ اما هویت ایرانی خود را به آثارش منتقل کرد.
درصورتیکه علاقه مند به آشنایی با هنرمندان ایرانی
هستید می توانید مقاله های زیر را مطالعه نمایید:
ژازه تباتبایی؛ هنرمندی پیشرو در نقاشی، مجسمه‌سازی و ادبیات ایران
معروفترین نقاشان معاصر ایرانی(زندگینامه و فعالیت هنری آن ها)
سوالات متداول در مورد بهمن محصص
بهمن محصص (۱۳۱۰–۱۳۸۹) نقاش، مجسمهساز و مترجم ایرانی بود که با آثار بحثبرانگیز و جسورانهاش یکی از چهرههای برجسته هنر معاصر ایران به شمار میرود.
آثار او تلفیقی از سورئالیسم، اکسپرسیونیسم و الهام از اسطورههای یونان و رم است. در مجسمهها بیشتر به فیگورهای انسانی بیدستوپا، سرهای کوچک و پیکرهای عضلانی پرداخته است.
مجموعه «فیفی»، «پیکرهای بیدست و پا»، «طبیعت بیجان»، مجسمه «مرد نیلبکزن» و «پرندگان برنزی».
آثار او اغلب به دغدغههای انسانی، پوچی، رنج، آزادی، و نقد اجتماعی پرداخته و نگاه فلسفی و وجودی داشته است.
