هنر گلیچ بافی چیست؟
ایران سرزمینی است که در طول تاریخ خود هنرهای دستی متنوعی را به جهانیان معرفی کرده است. در هر گوشه این سرزمین میتوان رد پای هنری خاص را دید که بخشی از فرهنگ و هویت مردمان این دیار را روایت می‌کنند. یکی از هنرهای بسیار اصیل و ارزشمند ایرانی گلیچ بافی است که از جمله هنرهای کمتر شناخته به شمار می‌رود. این هنر اصالت بالایی دارد و با قدمتی چندصدساله در میان عشایر و روستاییان ایران رواج داشته است. گلیچ بافی جدای جنبه کاربردی از نظر فرهنگی و زیبای شناسی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان بخشی از میراث ناملموس کشور شناخته میشود. در ادامه مقاله به این هنر اصیل بیشتر خواهیم پرداخت.
در صورت تمایل می توانید پادکست مربوط به این مقاله رو گوش دهید :
هنر گلیچ بافی چیست؟
هنر گلیچ بافی نوعی بافت سنتی است که شباهت بسیاری به گلیم بافی دارد؛ اما تکنیک‌ها و الگوهای آن متفاوت هستند. بافت گلیچ بیشتر در بخش شمالی استان سمنان همچون روستاهای فولادمحله، اروست، رضا آباد و چاشم متداول است و به عنوان یکی از صنایع دستی ارزشمند ایران شناخته میشود. گلیچ بافی در گذشته نه تنها یک فعالیت هنری بلکه یک نیاز ضروری بود. در واقع زنان و مردان روستایی از این هنر برای رفع نیازهای روزمره خود و تولید زیرانداز، سفره و حتی پوشش برای وسایل خانه استفاده میکردند. گلیچ به طور معمول از الیاف طبیعی همچون پنبه و پشم به تولید می‌رسد و بافتی سبک و سازگار با محیط‌زیست دارد.
انواع محصولات گلیج بافی
هنرمندان گلیچ باف با استفاده از دستگاههای ساده و موادی همچون پنبه و پشم محصولات متنوعی را تولید می‌کنند. برخی از مهمترین محصولات گلیچ بافی موارد زیر هستند:
سرحمومی
سرحمومی در واقع گلیمی بوده که در آن وسایل حمام را قرار می‌دادند و با خود به حمام عمومی می‌بردند. در واقع این بافت در گذشته و در زمان‌هایی رواج داشت که در روستاها مردم از حمام عمومی استفاده میکردند.
آیینه کیسه
یکی دیگر از محصولات گلیچ بافی که در گذشته بسیار استفاده می‌شد آیینه کیسه بود. در واقع این کیسه وسیله‌ای بود که در آن وسایل آرایش را می‌گذاشتند و حتی گاهی در آن نخ و سوزن نیز قرار می‌دادند.
اسب سَری
از دیگر محصولات گلیچ بافی یک روانداز بزرگ است که آن را در قدیم و در عروسی‌ها بر روی اسب می‌انداختند. در واقع این روانداز برای تزیین اسب‌هایی استفاده می‌شد که از آنها برای بردن جهیزیه و رفتن داماد به حمام استفاده میکردند.
کُرسی سَری
کرسی وسیله‌ای به شکل میز اما با پایه‌های کوتاه‌تر بود که در قدیم از آن برای گرم کردن خانه استفاده میکردند. در زیر کرسی آتش قرار می‌دادند و بر روی کرسی رواندازی بزرگ می‌انداختند تا گرما زیر کرسی حفظ شود. این روانداز که بر روی کرسی می‌انداختند با هنر گلیچ بافی در برخی مناطق بافته می‌شد تا زیبایی خاصی به کرسی بدهد.
کَج کیسه
: یکی دیگر از محصولات گلیچ بافی در گذشته کج کیسه بود که در آن زمان به شکل کج روی دیوار آویزان میکردند و داخل آن قاشق و چنگال می‌انداختند. امروزه داخل این کیسه الیاف می‌ریزند و از آن بر روی مبلمان استفاده می‌کنند.
پادری: برای بافت پادری از هنر گلیچ بافی نیز استفاده میشود که جلوه خاصی دارد و زیبایی بی نظیری به منزل می‌دهد.
پادری
برای بافت پادری از هنر گلیچ بافی نیز استفاده میشود که جلوه خاصی دارد و زیبایی بی نظیری به منزل می‌دهد.
ابزارهای گلیچ بافی
برای گلیچ بافی همچون دیگر هنرهای دستی به لوازم مختلف نیاز است. از جمله مهمترین آنها باید به موارد زیر اشاره کرد:
دار گلیچ: دار گلیچ بافی از چوب ساخته میشود و ساختاری ساده دارد. این دار برخلاف دستگاههای بافندگی پیشرفته بسیار ابتدایی است و همین ویژگی گلیچ را از سایر بافت‌ها متمایز می‌کند.
شانه بافندگی: یکی از مهمترین ابزارها برای بافت گلیچ شانه است که از آن برای فشرده کردن نخها و یکدست شدن بافت استفاده میشود.
ماسوره یا دوک نخریسی: برای پیچیدن نخها و آماده‌سازی آنها جهت بافت، از ماسوره یا دوک استفاده میشود. این ابزار کمک می‌کند نخها به‌صورت مرتب و قابل‌استفاده روی دار قرار گیرند.
قیچی یا چاقوی مخصوص: برای بریدن نخها و ایجاد نظم در بافت، قیچی یا چاقوی کوچک همیشه در کنار هنرمند گلیچباف وجود دارد.
نخهای پنبهای و پشمی: مواد اولیه اصلی گلیچ، نخهای پنبهای یا پشمی هستند که اغلب با رنگهای گیاهی رنگآمیزی میشوند. رنگهای طبیعی باعث میشوند محصول نهایی علاوه بر زیبایی، سازگاری بالایی با محیط‌زیست داشته باشد.
طرحهای گلیج بافی
طرحهای گلیچ بافی طرح‌هایی هستند که از دل فرهنگ مردم زاییده شدند و به همین دلیل نامهای خاصی دارند. از جمله طرحهای گلیچ بافی که در هنر مردم این منطقه به وفور دیده میشود موارد زیر هستند:
- طرح گرجی دونه (لوزی داخل گلیم)
- طرح دم دار، میرکادونه، سِ،چی پیچ
- طرح اِرِب پنجه گل
- طرح خوارجین نسخه
- طرح چهار دستمال
اهمیت و جایگاه گلیچ بافی در زندگی امروز
هنر گلیچ بافی به عنوان یکی از میراث ارزشمند ایرانی شناخته میشود که در دوره‌ای از یاد رفته بود؛ اما امروزه در مناطقی همچون روستای فولاد محله از شهرستان مهدی‌شهر دوباره رواج یافته است. این هنر از آنجایی که از الیاف طبیعی و رنگهای گیاهی در تولید خود استفاده می‌کند همسو با رویکرد جهانی به سمت محصولات پایدار و دوستدار محیط‌زیست است و همین مسئله می‌تواند باعث شود امکان حضور آن در بازارهای کشوری و جهانی فراهم شود. از آنجایی که این هنر بخشی از هویت فرهنگی مردم مناطقی از ایران است توجه به آن ضرورت دارد تا از یاد نرود.
کلام پایانی
گلیچبافی یکی از اصیل‌ترین هنرهای سنتی ایران است که با سادگی، استحکام و کاربرد فراوان خود جایگاهی ویژه در میان صنایع دستی کشور دارد. این هنر با استفاده از ابزارهای ابتدایی اما با خلاقیتی بالا به تولید محصولاتی متنوع و زیبا می‌پردازد و در محصولات آن میتوان از زیرانداز و کیسه‌های سنتی تا کیف و رومیزی‌های مدرن تنوع بالایی را مشاهده کرد. این هنر دستی به عنوان بخشی از هنر مردم ایران می‌تواند با رواج دوباره به پررنگ شدن فرهنگ گلیچ بافی کمک کند و این هنر را در طول تاریخ پیش رو زنده نگه دارد.
درصورتیکه علاقه مند به آشنایی باهنر های مختلف
هستید می توانید مقاله های زیر را مطالعه نمایید:
سوالات متداول
گلیچ بافی نوعی بافت سنتی اصیل ایرانی است که شباهت زیادی به گلیم بافی دارد، اما از نظر تکنیک‌ها و الگوها متفاوت است. این هنر در گذشته نه تنها یک فعالیت هنری، بلکه یک نیاز ضروری برای رفع نیازهای روزمره مردم روستایی و عشایر، مانند تولید زیرانداز، سفره و پوشش برای وسایل خانه بود. گلیچ معمولاً از الیاف طبیعی مانند پنبه و پشم بافته میشود و بافتی سبک و سازگار با محیط زیست دارد.
هنر گلیچ بافی عمدتاً در بخش شمالی استان سمنان، بهویژه در روستاهای فولادمحله، اروست، رضاآباد و چاشم متداول است و به عنوان یکی از صنایع دستی ارزشمند این مناطق شناخته میشود.
هنرمندان گلیچباف با استفاده از دستگاههای ساده و موادی مانند پنبه و پشم، محصولات متنوعی تولید میکردند. از جمله مهمترین محصولات گلیچبافی میتوان به "سرحمومی" (کیسه وسایل حمام)، "آیینه کیسه" (کیسه لوازم آرایش و نخ و سوزن)، "اسب سَری" (روانداز تزئینی برای اسب در مراسم عروسی)، "کُرسی سَری" (روانداز برای کرسی)، "کَج کیسه" (کیسهای برای قاشق و چنگال که امروزه برای مبلمان استفاده میشود) و "پادری" اشاره کرد.
برای گلیچ بافی به ابزارهای سادهای نیاز است. مهمترین آنها شامل "دار گلیچ" که از چوب ساخته شده و ساختار ابتدایی دارد، "شانه بافندگی" برای فشرده کردن نخها و یکدست کردن بافت، "ماسوره یا دوک نخریسی" برای پیچیدن نخها، "قیچی یا چاقوی مخصوص" برای بریدن نخها، و نخهای پنبهای و پشمی که اغلب با رنگهای گیاهی رنگآمیزی میشوند، هستند.
طرحهای گلیچ بافی از فرهنگ مردم منطقه الهام گرفتهاند و نامهای خاص خود را دارند. برخی از این طرحها عبارتند از: "طرح گرجی دونه" (لوزی داخل گلیم)، "طرح دم دار، میرکادونه، سِ،چی پیچ"، "طرح اِرِب پنجه گل"، "طرح خوارجین نسخه" و "طرح چهار دستمال".
هنر گلیچ بافی به عنوان یکی از میراث ارزشمند ایرانی، هرچند در دوره‌ای فراموش شده بود، اما امروزه در مناطقی مانند روستای فولاد محله دوباره رواج یافته است. اهمیت آن در این است که از الیاف طبیعی و رنگهای گیاهی استفاده می‌کند و با رویکرد جهانی به سمت محصولات پایدار و دوستدار محیط زیست همسو است. این ویژگی می‌تواند به حضور آن در بازارهای ملی و بین‌المللی کمک کند. علاوه بر این، گلیچ بافی بخشی از هویت فرهنگی مردم این مناطق است و توجه به آن برای حفظ این میراث ناملموس ضروری است.
