آشنایی با هنر گبه بافی ایران
گبه یا قالیچه خرسک یکی از هنرهای دستبافت ایرانی است و شاخه‌ای از بافندگی سنتی محسوب می‌شود. این زیرانداز سنتی و بسیار زیبا ارزش هنری بالایی دارد و آشنایی با هنر گبه بافی در ایران برای کسانی که می‌خواهند دست به خرید گبه ایرانی بزنند بسیار مهم است. گبه در طرح و نقش‌های مختلف و در بخش‌های مختلفی از کشور ایران بافته می‌شود و تنوع بالایی در طرح و نقش دارد. در مقاله امروز به آشنایی با هنر گبه بافی ایران می‌پردازیم تا در هنگام خرید گبه اطلاعات جامع و کاملی در مورد خرید این محصول داشته باشید.
گبه چیست؟
در اولین قدم برای آشنایی با هنر گبه بافی در ایران باید دانست که گبه چیست. گبه جنسی همانند قالی دارد؛ اما پرزهایش بلندتر است و در اندازه کوچک‌تر بافته می‌شود. هنر گبه بافی به‌صورت عمده محصول دست هنرمندان عشایر مناطق مختلفی همچون شیراز، بوشهر، خراسان و… است. استان فارس با قدمتی در حدود ۱۵۰ سال در زمینه گبه بافی از پیش‌گامان این هنر در کشور ایران محسوب می‌شود. در این استان ایل‌نشینانی همچون ایلات خمسه، قشقایی، بختیاری و ممسنی زندگی می‌کرده و می‌کنند که بافت گبه یکی از هنرهای اصلی آنها بوده است. گبه بافت ترکان قشقایی فارس از معروف‌ترین گبه‌ها هست که در خارج از ایران نیز طرف‌داران بسیاری دارد.
از دیگر مراکز مهم بافت گبه باشت، دوگنبدان، چشمه بلقیس، تل گر، ده شیخ و چرام در شهرستان کهگیلویه، ده سفلا و ده علیا، برازجان، حوزه‌های روستایی شول و ده کهنه از استان بوشهر را می‌توان نام برد.
تاریخچه گبه بافی
برای آشنایی با هنر گبه بافی ایران شاید بهتر باشد با تاریخچه گبه بافی نیز آشنا شوید. هنوز مشخص نیست که نام گبه از کجا آمده و چه ریشه‌ای دارد؛ اما بسیاری از زبان‌شناسان معتقد هستند که گبه معنی ضخیم، زمخت و سفت می‌دهد. گبه زیراندازی درشت‌باف است که خواب بلند دارد و برای جلوگیری از نفوذ سرمای زمین به چادر، در خانواده‌های عشایری استفاده می‌شده است.
لغت گبه در تاریخ ایران برای اولین بار در یک گزارش تاریخی که به استقبال شاه‌طهماسب صفوی از شاه همایون گورکانی پرداخته، آمده است. شاه‌طهماسب برای استقبال و پذیرایی از شاه همایون دستور استقبال بی‌نظیری را می‌دهد و مدیر اجرایی جشن استقبال، در سالن انواع قالیچه و نمد و گبه را پهن می‌کند.
اندازه گبه چقدر است؟
به دلیل اینکه گبه در ایلات و عشایر بافته می‌شده و مصرف شخصی داشته هیچ اندازه استانداردی برای آن در نظر گرفته نمی‌شده است. در واقع میل و خواست بافنده، اندازه گبه را مشخص می‌کرده و با توجه به بزرگی چادر عشایر و یا نیاز افراد در اندازه‌های مختلفی بافته می‌شده است.
گبه به شکل چهارگوش و یا کناره در ابعاد مختلفی بافته می‌شود و در واقع این خواست مشتری است که اندازه گبه را مشخص می‌کند. این روش بافت گبه بیشتر در روش بافت سنتی گبه دیده می‌شود؛ اما امروزه به دلیل تقاضای مردم در بازار، گبه در اندازه‌های استاندارد بافته می‌شود.
رنگ‌های مورد استفاده در گبه چیست؟
رنگ‌هایی که در ابتدا برای بافت گبه استفاده می‌شدند خودرنگ بودند و در واقع پشم‌ها با رنگ‌های طبیعی خود همانند قهوه‌ای، مشکی، سفید و شیری مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این پشم‌ها از حیواناتی نظیر گوسفند، شتر، بز و… به دست می‌آمدند و همان گونه که بودند در بافت گبه استفاده می‌شدند. با گذشت زمان و با کوچ عشایر به نقاط مختلف، آنها با رنگ‌دانه‌های طبیعی نیز آشنا شدند و به‌مرور و با راه پیدا کردن گبه به زندگی افراد شهرنشین این دست‌بافت‌ها با رنگ‌های متنوع گیاهی و طبیعی بافته شدند. رنگ‌ها در گبه هر کدام نماد و نشانه چیزی بودند؛ رنگ سبز نشانه سرسبزی و برکت، رنگ آبی نشانه پاکی، زلالی و آسمان، و رنگ زرد به نشانه طلا و خاک وطن بوده است.
انواع طرح گبه چیست؟
طرح گبه‌های اولیه بسیار ساده و هندسی بوده و در واقع این گبه‌ها بدون نقش به شکل ساده بافته می‌شدند. طرح موجود در گبه ها از محیط اطراف الهام می‌گرفت و در واقع طرح گبه به شکل ذهنی توسط بافنده در هنگام بافت اجرا می‌شد. بافنده بدون داشتن طرح از پیش تعیین شده آنچه در ذهن داشت را در طرح گبه پیاده می‌کرد و این نکته باعث می‌شد هیچ گبه ای شبیه دیگری نباشد. با وجود ذهنی بودن طرح گبه تعدادی از طرح‌ها در گبه‌ها تکرار شده‌اند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
طرح سنتی گبه
یکی از طرح‌های اصلی ایرانی در گبه طرحی به اسم «کم» است که ظاهری بسیار ساده دارد. طرح کم از مربع‌مستطیل و یک ردیف لوزی در میان آن به وجود آمده است. این لوزی‌ها از رأس‌های خود به یکدیگر وصل می‌شوند و این طرح را پدید می‌آورد.
طرح شیر در گبه
طرح شیر یکی دیگر از نقش‌های پرتکرار در گبه ایرانی است که عشایر مناطق مختلف در بافت گبه خود از آن استفاده می‌کنند.
طرح خشتی یا قابی شکل در گبه
یکی از نقش‌های کاربردی طرح خشتی است که در گبه بافندگان اهالی فارس و بختیاری بسیار استفاده می‌شود. این طرح با دقت بالایی بافته می‌شود و نظم خاصی در طراحی آن وجود دارد.
نقش حوضی شکل در گبه
در این طرح یک شکل همانند ترنج در وسط گبه قرار می‌گیرد و ظاهر یک گل را دارد و در کناره‌های آن غنچه‌های گل نمایش داده می‌شوند.
طرح ایلاتی در گبه
عشایر برای بافت گبه از طبیعت اطراف خود ایده می‌گرفتند و این طرح‌ها را در شکل‌های هندسی مانند دایره، مربع، بیضی، لوزی و مستطیل اجرا می‌کردند.
طرح راه راه در گبه ایرانی
طرح راه راه به شکل خطوط عمودی و اریب بافته می‌شود و خرید گبه ای با این طرح برای فضاهایی با دکوراسیون ساده و مینیمال بسیار مناسب است.
طرح گل در گبه
طرح گل در گبه در واقع طرح گل رز است. این گل یکی از گل‌های بسیار زیبا در گبه و فرش دستباف به شمار می‌رود.
طرح درخت در گبه
این طرح از طرح‌های بسیار رایج در گبه ایرانی است. نقش درخت سرو نماد شادی محسوب می‌شود و در طرح گبه‌ها بسیار به کار می‌رود. جدای از درخت سرو، طرح درخت بید مجنون نیز بسیار پرکاربرد است که نماد اندوه و غم می‌باشد.
نقش خانه در هم در گبه
طرح خانه در هم، به مراحل زندگی از شروع تا پایان آن اشاره دارد و در واقع مفهومی عارفانه در میان طرح‌های گبه دارد.
ابزار و وسایل مورد نیاز برای بافت گبه
برای بافت گبه نیاز به وسایلی است که در ادامه با آنها آشنا می‌شوید:
دار گبه بافی
داری که برای گبه بافی استفاده می‌شود تقریباً مشابه با دار قالی است؛ اما ساده‌تر است و پیچیدگی‌های دار قالی را ندارد. دار گبه بافی در ابعاد و اندازه‌های مختلف و به شکل عمودی و افقی تولید می‌شود که بافندگان با توجه به نکات مختلفی آنها را انتخاب می‌کنند.
نخ گبه بافی
برای بافت گبه از پشم حیواناتی نظیر شتر، گوسفند، بز و… استفاده می‌شود. امروزه با توجه به تقاضای بیشتر انواع گبه، از الیاف مصنوعی نیز در ساخت گبه‌ها استفاده می‌کنند.
شانه
شانه تقریباً مشابه شانه سر است؛ اما دندانه‌های آن آهنی است و از آن برای استحکام بخشیدن به بافت گبه استفاده می‌کنند؛ به‌طوری‌که هر بار که نخ را رد می‌کنند با زدن شانه آن را به نخ‌های پایینی نزدیک‌تر می‌کنند تا بافت گبه مستحکم شود.
چاقو
وسیله‌ای است که برای چیدن نخ‌های اضافه در پایان کار بافت استفاده می‌شود.
قیچی
بافنده‌هایی که کمی به‌روزتر هستند از قیچی به‌جای چاقو استفاده می‌کنند زیرا کار با قیچی به‌مراتب ساده‌تر و راحت‌تر از کار با چاقو می‌باشد.
نحوه نگهداری از گبه
مانند هر کار و هنری، گبه نیز نیازمند مراقبت و نگهداری خاص خود است تا زیبایی و عمر آن افزایش یابد. برای نگهداری صحیح از گبه، به نکات زیر توجه کنید:
محافظت از گبه در برابر آفات و عوامل مخرب
یکی از مهم‌ترین تهدیداتی که زیبایی و عمر مفید گبه را به خطر می‌اندازد، حشرات موذی مانند بید، موریانه و موش‌ها هستند. در میان این آفات، بید به دلیل آسیب‌های جدی که به الیاف پشمی گبه وارد می‌کند، خطرناک‌تر است.
برای پیشگیری از هجوم بید، میتوانید از سموم حشره‌کش مخصوص فرش استفاده کنید. این سموم را میتوانید به صورت اسپری روی پشت و روی گبه بپاشید یا در هنگام شستشوی گبه به آب اضافه کنید.
از نفتالین استفاده نمایید
یکی دیگر از روش‌های مؤثر برای دور نگه داشتن حشرات از گبه، استفاده از نفتالین است. بوی نفتالین، حشرات را فراری می‌دهد.
نگهداری گبه را در جای مناسب
رطوبت و تاریکی، محیط مناسبی برای رشد و تکثیر حشرات هستند. بنابراین، گبه را در مکان‌های خشک و روشن نگهداری کنید.
دوری از نور مستقیم خورشید
نور خورشید باعث رنگ‌پریدگی و آسیب دیدن الیاف گبه می‌شود. بنابراین، گبه را در مکانی قرار دهید که از تابش مستقیم نور خورشید در امان باشد.
برای محافظت از گبه در برابر رطوبت و آلودگی، میتوانید از یک زیرانداز تمیز زیر آن استفاده کنید.
نظافت صحیح گبه
برای جلوگیری از ورود گرد و غبار به الیاف گبه، آن را به طور مرتب جارو کنید. اگر گرد و غبار برای مدت طولانی روی گبه بماند، پاک کردن آن سخت تر می شود.
از مواد شوینده آنزیمی استفاده نکنید
از مواد شوینده قوی و آنزیمی برای شستن گبه خودداری کنید، زیرا این مواد می توانند به رنگ آن آسیب برسانند.
هنگام لکه و آب فوراً آن را از بین ببرید
لکه ها و رطوبت را به سرعت پاک کنید. به محض اینکه لکه ای روی گبه شما ایجاد شد، آن را پاک کنید. اگر آب روی گبه ریخت، حتماً آن را کاملاً خشک کنید.
از قرار دادن پایه های میز و صندلی روی گبه خودداری کنید.
تا جای ممکن از قرار دادن مبلمان با پایه های تیز یا صندلی هایی با پایه های تیز روی گبه خودداری کنید. برای جلوگیری از آسیب به گبه، حتما از پدهای لاستیکی یا نمدی در زیر آنها استفاده کنید تا از آسیب دیدن فرش جلوگیری شود.
از قرار دادن گلدان روی گبه خودداری کنید
پوسیدگی فرش اغلب به دلیل آب و رطوبت زیر گلدان ها رخ می دهد.
گبه خود را هر از گاهی در معرض نور خورشید قرار دهید
برای تمیز نگه داشتن گبه و افزایش طول عمر آن، حتماً آن را هر چند ماه یکبار در معرض نور خورشید قرار دهید، اما نه برای مدت طولانی.
درآمد گبه بافی
هنر قالیبافی و به ویژه گبه‌بافی، یکی از حرفه‌هایی است که می‌تواند درآمد قابل توجهی را برای شما به همراه داشته باشد. انواع فرش دستباف ایرانی به عنوان یک کالای سنتی ارزشمند در سطح جهانی شناخته شده و محبوب هستند. نکته مهم در کسب درآمد از گبه بافی، شناخت بازار و روش‌های فروش است. چندین راهکار برای فروش گبه‌های دستبافت وجود دارد:
- فروش مستقیم: میتوانید گبه‌های خود را به صورت مستقیم به مشتریان عرضه کنید. شبکه‌های اجتماعی، فروشگاه‌های آنلاین و نمایشگاه‌های صنایع دستی از جمله ابزارهایی هستند که میتوانید محصولات خود را به معرض نمایش بگذارید. همچنین، با استفاده از پلتفرم‌های داخلی معتبر مانند دیوار میتوانید آگهی‌های فروش گبه را بن اشتراک بگذارید.
- فروش غیرمستقیم: همکاری با فروشگاه‌های صنایع دستی و صادرکنندگان گبه، گزینه دیگری برای فروش محصولات شماست. علاوه بر این، فروشگاه‌های آنلاین بزرگی مانند ترب و دیجی کالا نیز می‌توانند به شما در فروش گبه‌هایتان کمک کنند.
- فروش از طریق گالری آنلاین جریان: گالری جریان به عنوان یک پلتفرم تخصصی در زمینه فروش آثار هنری و صنایع دستی، می‌تواند به شما در فروش آنلاین گبه‌ها کمک کند. کارشناسان مجموعه ما با ارائه مشاوره‌های تخصصی، شما را در انتخاب بهترین روش‌های فروش راهنمایی خواهند کرد.
بسته به هزینه اولیه‌ای که میکنید و سفارشی که گرفته‌اید و حجم کاریتان و اینکه انفرادی کار میکنید یا گروهی؛ بطور میانگین در پایان کار میتوانید به راحتی از 20 میلیون تا بیش از 100 میلیون تومان و حتی بیشتر درآمد کسب کنید.
کلام پایانی
آشنایی با هنر گبه بافی ایران برای افرادی که می‌خواهند دست به خرید گبه بزنند بسیار مهم است. گبه یکی از زیراندازهای بسیار قدیمی ایرانی است که با طرح‌های ذهنی و با استفاده از نخ‌ها و رنگ‌های طبیعی بافته می‌شود. خرید گبه می‌تواند در کنار خرید صنایع دستی دیگر همچون خرید فرش دستباف جلوه خانه و محل موردنظر شما را دوچندان کند. ازآنجایی‌که گبه ارزش هنری بالایی دارد و از طرفی قیمت مدل‌های سنتی آن بالا است آشنایی با هنر گبه بافی ایران بسیار اهمیت دارد تا محصولی خریداری شود که اصالت دارد.
جریان گالری مطالعه مقالات زیر را به شما پیشنهاد می دهد :
