تفاوت فرش و گبه با گلیم در چیست ؟
بسیاری مواقع افرادی که می‌خواهند برای خرید فرش، گبه و گلیم اقدام کنند چندان اطلاعی از تفاوت این سه نوع زیرانداز با یکدیگر ندارند. فرش، گبه و گلیم اگرچه هر سه جزو صنایع دستی کشورمان محسوب می‌شوند و نقش مهمی در چیدمان و دکوراسیون خانه دارند؛ اما بسیار با یکدیگر متفاوت‌اند. تفاوت این زیراندازها باعث می‌شود که در هنگام خرید گلیم، گبه و فرش با قیمت‌ها و کیفیت‌های متفاوتی روبرو باشید. بسیار مهم است که تفاوت فرش و گبه با گلیم را بدانید تا بهترین آنها را برای محیط خود انتخاب کنید. در مقاله امروز به تفاوت فرش و گبه با گلیم بیشتر خواهیم پرداخت.
تفاوت فرش و گبه با گلیم در چه مواردی است؟
فرش، گبه و گلیم از جمله هنرهای دستی اصیل و سنتی ایران هستند که با قدمتی در حدود هزاران سال هر کدام از ارزشی خاصی برخوردارند. با وجود ارزش خاص هر کدام از این محصولات تفاوت‌هایی آنها را از یکدیگر مجزا می‌کند که در هنگام خرید باید به آنها توجه کرد. در ادامه به تفاوت فرش و گبه با گلیم اشاره می‌کنیم:
نحوه بافت
یکی از اصلی‌ترین تفاوت فرش و گبه با گلیم در نحوه بافت آنها است. فرش دستباف که بسیاری از افراد آن را قالی نیز می‌نامند دارای سه بعد اصلی است؛ عرض یا پود قالی، طول یا تار قالی و ارتفاع یا پرز قالی. گبه نیز همین ساختار را دارد؛ اما اندازه پرز و تعداد پود در آن متفاوت است. پرزهای گبه بلندترند و از پودرهای بیشتری در آن استفاده شده است. پرز گبه تا یک سانتی‌متر هم می‌رسد در حالی که در فرش این اندازه کمتر از نیم سانت است. در گلیم اوضاع کمی متفاوت می باشد؛ زیرا گلیم ساختار تار و پودی دارد و خبری از پرز در بافت گلیم نیست. در واقع گلیم برخلاف فرش و گبه، بافتی دوبعدی دارد.
الیاف به کار رفته
یکی دیگر از تفاوت فرش و گبه با گلیم در الیافی است که در آنها استفاده می‌شود. در بافت گلیم از نخ‌های پشمی و پنبه‌ای و در گبه از پشم خودرنگ مخلوط با موی بز استفاده می‌شود. در فرش‌ها علاوه بر پشم و پنبه، ابریشم و کرک نیز به کار می‌رود و در فرش‌های مصنوعی که امروزه تولید می‌شوند الیاف مصنوعی نیز استفاده می‌شود.
تفاوت طرح و نقش
یکی دیگر از تفاوت فرش و گبه با گلیم، تفاوت نقش و طرح آنها است. در هنگام خرید گبه یا فرش و گلیم با طرح‌های متفاوتی مواجه می‌شوید. به دلیل اینکه در بافت قالی و گبه از گره استفاده می‌شود بافنده امکان این را دارد تا طرح‌ها و نقش‌های متفاوت‌تری ایجاد کند؛ در صورتی که به دلیل عدم وجود پرز در بافت گلیم، طرح‌ها محدودیت دارند.
علاوه بر نکات گفته شده طرح‌های گبه برخلاف فرش به طور معمول حالت سنتی و ذهنی دارند و بدون طرح و نقشه بافته می‌شوند؛ این موضوع باعث می‌شود طرح‌ها به یکدیگر شبیه نباشند. در بافت گلیم نیز از طرح‌های ذهنی و تجریدی استفاده می‌شود و این مسئله آن را به گبه نزدیک می‌کند؛ اما محدودیت طرح‌ها در آن، باعث تفاوت گلیم از گبه و فرش می‌شود.
نوع رنگ بندی
در گذشته در بافت فرش، گبه و گلیم از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شد. امروزه به دلیل سخت بودن رنگرزی طبیعی و قیمت بالاتر آن، از رنگ‌های مصنوعی نیز برای رنگرزی استفاده می‌شود که این نکته در رنگرزی گلیم و گبه کمتر دیده می‌شود؛ اما در فرش وجود دارد.
جدای از رنگرزی، رنگ‌های به کار رفته در فرش تنوع بالاتری دارند و گلیم نیز نسبت به گبه از رنگ‌های متنوع‌تری در بافت خود استفاده می‌کند.
تفاوت در وزن و اندازه
تفاوت در وزن و اندازه از دیگر تفاوت فرش و گبه با گلیم است. در هنگام خرید صنایع دستی همچون این زیراندازها متوجه می‌شوید که با اندازه و وزن‌های متفاوتی روبرو هستید. فرش دستباف در متراژهای 6، ۹ و ۱۲ مترمربع بافته می‌شود. در حالی که گلیم و گبه در ابعاد رایجی همچون ۶ مترمربع در بازار موجود هستند. گلیم ممکن است در سایزهای بزرگ‌تر نسبت به گبه نیز در بازار دیده شود.
در مورد وزن نیز می‌توان گفت به دلیل پرزدار بودن فرش و گبه، وزن آنها به نسبت گلیم بسیار بیشتر است. برای بافتن یک فرش پشمی ۶ متری چیزی در حدود ۵۰ کیلوگرم مواد اولیه و برای یک گلیم چیزی در حدود ۹ کیلوگرم ماده اولیه موردنیاز می‌باشد.
سرعت بافت و تکمیل محصول
به دلیل اینکه فرش ریزه‌کاری‌های بسیاری دارد مدت‌زمان بیشتری طول می‌کشد تا آماده شود. این مسئله باعث می‌شود سرعت بافت در فرش کاهش یابد. گبه با اینکه پرز دارد؛ اما چون بدون نقشه است سرعت بافت بالاتر نسبت به قالی و کندتر نسبت به گلیم دارد.
نحوه شستشو و تمیز کردن
به دلیل اینکه فرش ابعاد بزرگ‌تری دارد و از طرفی دارای پرز است، شستشو و تمیز کردن آن کمی سخت‌تر از گلیم می‌باشد. از طرفی لکه‌برداری و یا شستن گبه نیز نسبت به گلیم دشوارتر است. البته باید در نظر داشت در صورتی که گلیم پشمی باشد شستشوی آن نیز بسیار سخت خواهد بود.
شکل دار قالی برای بافت
دار قالی به صورت کلی به دو شکل خوابیده یا افقی، و عمودی تقسیم می‌شود. دار افقی به شکل خوابیده بر روی زمین قرار می‌گیرد و بافنده بر روی آن می‌نشیند و کار خود را انجام می‌دهد. دار عمودی به شکل ایستاده ساخته می‌شود و بافنده روبروی آن می‌نشیند. دار بافت گلیم و گبه برخلاف فرش در بیشتر از ۹۰ درصد مواقع افقی است؛ زیرا این محصولات بیشتر توسط عشایر تولید می‌شوند که با کمبود جای کافی برای برپاکردن دار عمودی مواجه هستند.
نوع کاربرد
یکی دیگر از تفاوت‌هایی که باید در هنگام خرید فرش، گبه و یا گلیم در نظر داشته باشید کاربرد آنها می‌باشد. خرید گبه به دلیل لطافت بیشترش نسبت به فرش و گلیم برای اتاق‌خواب توصیه می‌شود. برای محیط آشپزخانه که احتمال کثیف شدن هر نوع زیراندازی بالاتر است خرید گلیم توصیه می‌شود؛ زیرا شستشوی آن راحت‌تر است. برای فضای پذیرایی قالی دستباف به دلیل تنوع رنگ و امکان هماهنگ کردن آن با دیگر لوازم دکوراتیو منزل مانند مبلمان، پرده‌ها، میز ناهارخوری و… پیشنهاد می‌شود.
قیمت
تفاوت مهم دیگر فرش و گبه با گلیم در قیمت آنها است. به طور معمول برای خرید فرش دستبافت باید هزینه بیشتری نسبت به گلیم و گبه پرداخت نمود؛ زیرا اندازه آن بزرگ‌تر است و به مدت زمان بیشتری برای پیاده‌سازی طرح‌های خاصش نیاز دارد. به صورت کلی کیفیت، ابعاد، ظرافت طرح، و نوع رنگ بر روی قیمت فرش، گبه و گلیم تأثیر می‌گذارد.
تفاوت گبه با فرش
فرق گبه با فرش این است که گبه‌ها معمولاً از بافت درشت‌تری برخوردارند؛ این تفاوت در بافت به روش بافت این دو محصول نیز ارتباط دارد.
بیشتر گبه‌ها با روش “فارسی باف” بافته می‌شوند، اما نمونه‌هایی نیز وجود دارند که عشایر با روش “ترکی باف” آنها را تولید کرده‌اند. این تفاوت در روش بافت، به نوع دار مورد استفاده در هر یک از این محصولات باز می‌گردد. برای بافت فرش‌ها، معمولاً از دار عمودی استفاده می‌شود که متداول‌ترین نوع دار قالی است. در مقابل، گبه‌ها بر روی دارهای افقی یا زمینی بافته می‌شوند. استفاده از دار افقی برای بافت فرش‌ها در حال حاضر بسیار نادر است. با وجود این تفاوت‌ها، ابزار و وسایل مورد استفاده در بافت فرش و گبه شباهت‌های زیادی دارند. دفتین، سیخ پودکشی، قیچی و… از جمله ابزارهایی هستند که در هر دو نوع بافت به کار می‌روند.
به طور خلاصه تفاوت گبه با فرش عبارت است از:
- بافت گبه‌ها درشت‌تر و زمخت‌تر از فرش‌ها است.
- پرزهای گبه بلندتر و فشرده‌تر از فرش‌ها است.
- نرمی گبه‌ها بیشتر از فرش‌ها است.
- گبه‌ها وزن بیشتری نسبت به فرش‌ها دارند.
- طرح‌های گبه‌ها معمولاًنقش و نگار و جزئیات کمتری از فرش‌ها دارد.
- گبه‌ها بر اساس طرح از پیش تعیین شده بافته نمی‌شوند.
- گبه‌ها معمولاً در اندازه‌های کوچک‌تر تولید می‌شوند.
تفاوت گلیم و گبه
تفاوت گبه و گلیم شاید در نگاه نخست پیدا نباشد و تشخیص دقیق تفاوت‌های اساسی میان این دو محصول چندان ساده نباشد، اما باید توجه داشت که درک این تفاوت‌ها به انتخاب دقیق‌تر محصول مورد نظر شما کمک شایانی خواهد کرد. گبه و گلیم، هر دو محصولاتی با اصالت و قدمت هستند که با گذشت زمان توانسته‌اند خود را با ذوق و سلیقه انسان معاصر تطبیق دهند. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین تفاوت‌های کلی این دو نوع قالیچه که در ویژگی‌های مختلف آنها نمود پیدا می‌کند، اشاره خواهیم کرد:
- تفاوت در ابعاد: گلیم‌ها عموماً ابعادی بزرگ‌تر از گبه‌ها دارند؛ هرچند که هر دو معمولاً کمتر از شش متر طول و عرض دارند.
- ماده اولیه و بافت: گلیم و گبه هر دو از پشم و کرک تهیه می‌شوند و از این حیث شباهت بسیاری دارند. اما تفاوت اصلی آنها در شیوه بافت است.
- تنوع رنگ: گلیم‌ها معمولاً تنوع رنگی بیشتری نسبت به گبه‌ها دارند. البته باید در نظر داشت که گلیم‌ها و گبه‌های ماشینی امروزی که از رنگ‌های مصنوعی استفاده می‌کنند، تنوع رنگی بسیار بیشتری نسبت به نمونه‌های دستبافت دارند.
- طرح و نقش: در گلیم‌ها، طرح‌ها می‌توانند هم از روی نقشه و هم به صورت ذهنی بافته شوند؛ اما در گبه‌ها، تمام طرح‌ها به صورت ذهنی و بر اساس خلاقیت و ذهنیت بافنده ایجاد می‌شوند.
- بافت سطح: یکی دیگر از تفاوت‌های بارز این دو محصول، بافت سطح آنها است. گلیم‌ها سطحی صاف و بدون پرز دارند، در حالی که گبه‌ها سطحی پرزدار و نرم دارند.
مواردی که گفتیم تفاوت‌های عمده‌ای است که این دو محصول، یعنی گبه و گلیم با هم دارند؛ برای کسب اطلاعات بیشتر و دقیق‌تر، میتوانید با کارشناسان تماس بگیرید تا درک بهتری از فرق بین این دو محصول داشته باشید.
گبه بهتره یا گلیم؟
در پاسخ به این پرسش که کدام یک، گبه یا گلیم، انتخاب بهتری است، باید به ویژگی‌های گوناگون هر یک از این محصولات از جمله جنس، کیفیت، قیمت، طرح و اندازه توجه کنیم. به طور کلی، اگر به دنبال فضایی گرم و نرم هستید، گبه‌های پرز بلند انتخاب مناسبی هستند. اما اگر به دنبال محصولی سبک و آسان برای تمیز کردن هستید، گلیم‌های بدون پرز گزینه بهتری خواهند بود.
طرح‌های به کار رفته در گلیم و گبه معمولاً از طبیعت، هندسه و نقوش خشتی الهام گرفته شده‌اند و انتخاب بین آنها به سلیقه شخصی شما و هماهنگی با دکوراسیون منزل‌تان بستگی دارد. از نظر قیمت، با وجود عوامل متعددی که بر قیمت گلیم و گبه تأثیر می‌گذارند، مانند تراکم بافت، اندازه، کیفیت نخ، ظرافت طرح و تعداد رنگ‌ها، به طور کلی گبه‌ها مقرون به صرفه‌تر هستند. دلایل این تفاوت قیمت را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
- ابعاد: گبه‌ها معمولاً ابعاد کوچک‌تری نسبت به گلیم‌ها، به خصوص گلیم‌های ماشینی، دارند که این امر بر کاهش قیمت آنها مؤثر است.
- جنس: هر دو محصول از الیاف مصنوعی تولید می‌شوند، اما تفاوت در روش بافت آنها باعث تفاوت در قیمت می‌شود.
- تنوع رنگ: گلیم‌ها معمولاً تنوع رنگی بیشتری نسبت به گبه‌ها دارند که این موضوع بر افزایش قیمت آنها تأثیر می‌گذارد.
- ضخامت و وزن: گلیم‌ها معمولاً ضخیم‌تر و سنگین‌تر از گبه‌ها هستند که این امر بر افزایش قیمت آنها مؤثر است.
- خاستگاه: گبه‌ها اصالتاً ایرانی هستند، در حالی که گلیم‌ها در کشورهای دیگری مانند ترکیه، تبت، نپال و ترکمنستان نیز تولید می‌شوند. تولید گلیم در کشورهای دیگر و هزینه‌های مربوط به واردات می‌تواند بر قیمت نهایی آن تأثیر بگذارد.
کلام پایانی
خرید صنایع دستی همچون خرید گبه، فرش یا گلیم ممکن است برای بسیاری از افراد کمی گیج‌کننده باشد؛ زیرا از تفاوت فرش و گبه با گلیم اطلاعی ندارند. این سه محصول هر کدام ارزش‌های خاص خود را دارند؛ اما طراحی، نحوه بافت، نوع الیاف، اندازه و وزن و… در آنها متفاوت است. توصیه می‌شود با تفاوت‌های این سه محصول خریداران آشنا باشند تا در هنگام خرید بتوانند مناسب‌ترین زیرانداز را برای مکان موردنظر خود تهیه کنند.
جریان گالری مطالعه مقالات زیر را به شما پیشنهاد می کند:
- آشنایی با فرش دستباف تبریز
- تفاوت فرش دستباف عشایری، روستایی و شهری
- آشنایی با انواع طرح‌های فرش ایرانی
