آشنایی با هنر ملیله کاری اصفهان
هنر ملیله کاری، میراثی کهن و ارزشمند است که قدمتی چندین هزار ساله در ایران دارد و توسط هنرمندان ماهر اصفهانی به اوج شکوفایی خود رسید. این هنر ظریف و پیچیده در طول تاریخ، تحت تأثیر هنرهای دیگر همچون نقره‌کوبی، مس‌کاری، فیروزه کوبی و خاتم‌کاری قرار گرفته و همواره نوآوری‌های جدیدی را به خود دیده است. برای خلق آثار هنری ملیلهکاری، هنرمندان باید از صبر و حوصله‌ای فراوان برخوردار باشند، چرا که کار با مفتول‌های نازک طلا و نقره نیازمند دقت و ظرافت خاصی است. در این مقاله، قصد داریم به معرفی هنر ملیلهکاری ایران بپردازیم؛ هنری که به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین و محبوب‌ترین صنایع دستی ایران در جهان مطرح است.
اگر به دنبال یک هدیه خاص و ارزشمند برای عزیزان خود هستید، خرید صنایع دستی مانند ملیلهکاری می‌تواند انتخاب بسیار مناسبی باشد.
ملیله کاری چیست و چگونه انجام میشود؟
هنر ملیله کاری، شاخه‌ای از هنر فلزکاری است که در آن با استفاده از مفتول‌های بسیار نازک که عموماً از جنس نقره هستند، آثاری زیبا و ظریف خلق میشود. این هنر اصیل ایرانی، در ساخت انواع زیورآلات و ظروف فلزی کاربرد دارد. در این هنر، هنرمندان با خم دادن و پیوند دادن این سیم‌های ظریف، طرح‌های پیچیده و چشم‌نوازی را ایجاد می‌کنند. نقره‌ای که در ملیلهکاری به کار می‌رود، خالص‌ترین نوع نقره (عیار 100) است و به همین دلیل، آثار ملیلهکاری از ارزش و زیبایی خاصی برخوردارند. اگرچه نقره رایج‌ترین فلز مورد استفاده در ملیلهکاری است، اما گاهی اوقات از طلا و مس نیز برای ایجاد تنوع در رنگ و طرح استفاده میشود.
برای ساخت یک اثر ملیلهکاری، ابتدا شمش‌های نقره را با استفاده از ابزارهای مخصوص، به مفتول‌های بسیار نازک تبدیل می‌کنند. سپس، این مفتول‌ها با دقت و ظرافت خم شده و به شکل طرح‌های مورد نظر در می‌آیند. در نهایت، قطعات کوچک ایجاد شده به یکدیگر متصل شده و اثر نهایی شکل می‌گیرد. مراحل دقیق‌تر ساخت یک اثر ملیلهکاری در بخش‌های بعدی توضیح داده خواهد شد.
هنر ملیله کاری در شهرهای مختلف ایران، از جمله زنجان، اردبیل، اصفهان و بروجرد، رواج دارد. محصولات ملیلهکاری شامل انواع ظروف تزئینی مانند قندان، شیرینی‌خوری، آجیل‌خوری، سینی و همچنین زیورآلاتی همچون گوشواره، گردنبند و گل‌سینه میشود. اگرچه در گذشته از ظروف ملیلهکاری در زندگی روزمره بیشتر استفاده می‌شد، اما امروزه این آثار بیشتر جنبه تزئینی دارند و برای زیبایی بخشیدن به دکوراسیون منازل مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ملیله کاری در اصفهان
هنر ملیله کاری اصفهان، از دوران صفوی رواج دارد و از آن زمان تاکنون به عنوان یکی از صنایع دستی ارزشمند ایران شناخته میشود. اگرچه ملیله اصفهان دارای زیبایی و ارزش خاصی است، اما از نظر ظرافت و خلوص فلز، اغلب در مقایسه با ملیله زنجان در جایگاه پایین‌تری قرار می‌گیرد.
ملیله اصفهان معمولاً از نقره‌ای با عیار پایین‌تر (90 تا 95) ساخته میشود و طرح‌های آن نسبت به ملیله زنجان بزرگ‌تر و ساده‌تر است. در مقابل، ملیله زنجان از نقره خالص‌تر (عیار 99.9) ساخته میشود و طرح‌های آن بسیار ظریف و پیچیده است.
ملیلهکاری در اصفهان در کارگاه‌های مختلفی انجام میشود و به همین دلیل، کیفیت محصولات تولیدی بسیار متنوع است. استفاده از پوشش‌های محافظ مانند پلی‌استر و آبکاری نقره، بر زیبایی و دوام ظروف ملیله اصفهان تأثیرگذار است.
هنرمندان اصفهانی، شمش‌های نقره را به مفتول‌های نازک تبدیل کرده و با استفاده از این مفتول‌ها، طرح‌های سنتی مانند بته‌جقه، پیچک، گلبرگ، غنچه و اشک را ایجاد می‌کنند. سپس، این قطعات کوچک با استفاده از نقره‌ای با عیار پایین‌تر به یکدیگر لحیم می‌شوند. این فرآیند نیازمند صبر، دقت و مهارت فراوانی است. محصولات ملیلهکاری اصفهان، از جمله ظروف تزئینی و زیورآلات، در بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شوند و طرفداران بسیاری دارند.
ابزار و مواد مورد نیاز برای ملیله کاری
در ملیلهکاری با استفاده از مفتول‌های فلزی، آثاری زیبا و ماندگار خلق میشود. برای اجرای این هنر، به مجموعه‌ای از ابزار و مواد اولیه خاص نیاز است. در ادامه، به معرفی دقیق ابزار و مواد لازم در هنر ملیله کاری می‌پردازیم:
کوره
کوره، یکی از مهم‌ترین ابزارها در فرآیند ملیلهکاری است. این دستگاه قدرتمند، با تولید حرارتی بسیار بالا، فلزات را ذوب می‌کند. کوره‌ها به دو نوع زغالی و گازی تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند. دمای درون کوره اغلب به بیش از ۱۳۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
فلز مس، نقره، طلا
مفتول‌های فلزی، اساس شکل‌گیری ملیله‌ها را هستند. فلزاتی مانند مس، نقره و طلا، به دلیل زیبایی، دوام و قابلیت شکل‌پذیری، بیشترین کاربرد را در این هنر دارند. در میان این فلزات، نقره به دلیل درخشندگی و انعطاف‌پذیری، محبوبیت بیشتری دارد.
قالب‌های ریخته‌گری(ریژه)
قالب‌های فلزی یا ریژه‌ها، نقش مهمی در شکل‌دهی به طرح‌های ملیله ای دارند. فلز مذاب پس از خنک شدن در این قالب‌ها، به شکل‌های مورد نظر در می‌آید.
مته برقی
مته برقی، یکی از ابزارهای پرکاربرد در ملیلهکاری است که برای ایجاد سوراخ‌های دقیق در زمینه کار به کار می‌رود.
قیچی
قیچی‌های مخصوص نیز برای بریدن مفتول‌ها و ورقه‌های فلزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
شکل‌دهی به مفتول‌ها با جفت
جفت، ابزاری است که برای شکل‌دهی به مفتول‌ها و ایجاد طرح‌های ظریف و پیچیده به کار می‌رود. با استفاده از جفت، می‌توان به مفتول‌ها انحنا و پیچ‌وتاب‌های دلخواه داد.
قالب‌های ریخته‌گری
قالب‌های ریخته‌گری، برای ساخت اجزای اصلی محصولات در هنر ملیله کاری؛ از جمله دسته و پایه استکان، کشکول و سایر وسایل به کار می‌روند.
بوته
بوته، ظرفی استوانه‌ای شکل از جنس گرافیت است که برای ذوب کردن فلزات به کار می‌رود. ظرفیت بوته‌ها متفاوت است و از ۵۰ گرم تا یک کیلوگرم متغیر است.
صیقل دادن و برق انداختن با استفاده از آینه سوهان
آینه سوهان، ابزاری است که برای صیقل دادن سطح کار و ایجاد درخشندگی بر روی آن استفاده میشود.
حدیده
حدیده، ابزاری است که برای تهیه مفتول‌های نقره‌ای با قطرهای مختلف به کار می‌رود. این ابزار، از دو لایه داخلی و خارجی تشکیل شده است و با عبور دادن شمش نقره از میان آن، مفتول‌های مورد نظر تولید میشود.
دستگاه نورد
دستگاه نورد، دستگاهی است که شمش‌های ملیله‌ای را به مفتول‌های نازک و قابل انعطاف تبدیل می‌کند.
تخته تاب
تخته تاب، ابزاری چوبی است که برای تابیدن مفتول‌های نقره‌ای و ایجاد طرح‌های هندسی روی آنها در هنر ملیله کاری به کار می‌رود.
انبر آتش‌کاری و لحیم‌کاری
دمبوری و انبر آتش‌کاری، ابزارهایی هستند که برای انجام عملیات حرارتی مانند آتش‌کاری و لحیم‌کاری در کار ملیلهکاری استفاده می‌شوند.
فرچه یا برس سیمی
فرچه یا برس سیمی، برای پاک کردن آلودگی‌ها و زنگار از روی قطعات ملیله‌ای به کار می‌رود.
دندانه
دندانه، ابزاری است که برای ایجاد طرح‌های دندانه‌دار روی نوارهای نقره‌ای به کار می‌رود.
نوع ابزارهایی که در ساخت اشیاء ملیلهکاری به کار می‌روند، ممکن است بر اساس الگو، طرح، جنس فلز زیرین و پوششی که برای کار انتخاب میشود، متفاوت باشد. به عبارت دیگر، انتخاب ابزار مناسب برای ساخت یک قطعه ملیله، کاملاً به سلیقه و تجربه هنرمندی بستگی دارد که آن را خلق می‌کند. هر هنرمند با توجه به دیدگاه هنری خود و نوع اثری که می‌خواهد بسازد، ابزارهای مورد نیاز را انتخاب می‌کند.
انواع ملیله کاری و تفاوت‌های آنها
امروزه، هنر ملیله کاری کاربردهای بسیار گسترده‌ای یافته است. به ویژه با رونق تجارت الکترونیک و گسترش بازارهای جهانی، صادرات محصولات ملیله به سادگی امکان‌پذیر شده است. ظاهر منحصربه‌فرد و جذاب این آثار، یکی از دلایل اصلی محبوبیت آنها در سراسر جهان است.
ملیلهکاری با توجه به نوع محصول نهایی و کاربرد آن، به انواع مختلفی تقسیم میشود:
- ملیلهکاری بر روی مس: این نوع ملیلهکاری کاربردهای متنوعی دارد و هم جنبه تزئینی و هم جنبه کاربردی به محصولات می‌بخشد. روکش نقره‌ای براق این محصولات، زیبایی آنها را دوچندان کرده و امکان ست کردن آنها با سایر وسایل دکور خانه را به وجود می‌آورد.
- ملیلهکاری برای دکوراسیون داخلی: ظروف و اشیاء تزئینی بسیاری با استفاده از هنر ملیلهکاری ساخته می‌شوند که نشان‌دهنده مهارت و ظرافت هنرمندان این رشته است. این محصولات، به ویژه برای بانوان، بسیار جذاب و دلنشین هستند.
- ملیلهکاری در صنعت طلا و جواهر: از هنر ملیلهکاری برای ساخت زیورآلاتی همچون انگشتر، گردنبند، دستبند و … استفاده میشود. این جواهرات، ظاهری منحصر به فرد و زیبا دارند.
- ملیلهکاری به عنوان هدیه: محصولات ملیلهکاری شده، هدایایی لوکس و ارزشمند هستند که برای هدیه دادن به عزیزان بسیار مناسب‌اند. این هدایا، می‌توانند بهترین راه، برای نشان دادن توجه و احترام شما به فرد مقابلتان باشند.
- ملیلهکاری در جهیزیه: زوج‌های جوان اغلب علاقه دارن برای تزیین منزل خود، از محصولات ملیلهکاری شده استفاده کنند. این محصولات، علاوه بر زیبایی، نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی هستند.
در گذشته، نقره فلز اصلی مورد استفاده در هنر ملیله کاری بود؛ اما امروزه به دلیل هزینه بالای آن، بیشتر از مس و روکش نقره استفاده میشود. این امر باعث کاهش هزینه‌های تولید و در نتیجه، دسترسی بیشتر افراد به اشیاء ملیلهکاری شده است.
محصولات ملیلهکاری تنوع بسیار زیادی دارند و شامل سینی، بشقاب، آینه و شمعدان، شیرینی‌خوری، شکلات‌خوری، شربت‌خوری، آجیل‌خوری، قندان، گلاب‌پاش، زیورآلات و بسیاری موارد دیگر می‌شوند.
مراحل ملیله کاری
برای ساخت زیورآلات و اشیاء مختلف در هنر ملیله کاری، معمولاً از فلزاتی نظیر نقره، مس و طلا بهره می‌برند؛ با این حال، نقره به دلیل ویژگی‌های خاص خود، از محبوبیت بیشتری برخوردار است. اگرچه به دلیل افزایش قیمت نقره، در بسیاری از کارگاه‌های ملیلهکاری، از مس به عنوان جایگزینی مناسب استفاده میشود.
در ابتدای ملیلهکاری، فلز مورد نظر (معمولاً نقره) در داخل بوته‌ای قرار گرفته و در کوره ذوب میشود. پس از ذوب شدن، فلز مذاب را در قالب ریخته تا پس از سرد شدن، به صورت شمش مستطیل شکلی با ابعاد مشخص درآید. مراحل ملیله کاری به طور خلاصه بدین قرار است:
- ذوب و قالب‌گیری فلز: فلز را ذوب کرده و به شکل میله‌ای درمی‌آورند.
- نوردکاری و شکل‌دهی: میله‌های فلزی را حرارت داده، با چکش شکل داده و از دستگاه نورد عبور می‌دهند تا به مفتول‌های باریکی تبدیل شوند.
- تولید ملیله: مفتول‌ها را به صورت تارهای بسیار نازک درآورده و به هم می‌پیچند تا ملیله تولید شود.
- آماده‌سازی سطح کار: سطحی مسطح و فلزی را با موم می‌پوشانند.
- قالب‌گذاری: قالب مورد نظر را روی سطح مومی شده قرار می‌دهند.
- پیچیدن نوار نقره‌ای: نوار نقره‌ای را دور قالب می‌پیچند تا شکل قالب را به خود بگیرد.
- چیدن دیواره‌ها: دیواره‌های طرح را با استفاده از ملیله‌های نازک می‌چینند.
- اتصال ملیله‌ها: ملیله‌ها را با مفتول‌های آهنی به هم متصل می‌کنند.
- لحیم‌کاری: برای چسبیدن کامل ملیله‌ها به یکدیگر، آنها را لحیم می‌کنند.
- صیقل دادن: سطح کار را صیقل می‌دهند تا براق و زیبا شود.
- تمیزکاری: در نهایت، محصول را کاملاً تمیز می‌کنند.
کلام پایانی
هنر ملیله کاری یکی از صنایع دستی اصیل ایرانی با قدمتی طولانی است. در این هنر ظریف، با کنار هم قرار دادن سیم‌های باریک نقره که هر کدام نقش و طرح منحصر به فردی دارند، آثاری زیبا و چشم‌نواز خلق میشود. ملیلهکاری را می‌توان ترکیبی از صبر و شکیبایی، دقت و مهارت دانست.
امروزه محصولات ملیلهکاری شده به عنوان عناصر تزئینی در بسیاری از خانه‌ها و محیط‌های کاری مورد استفاده قرار می‌گیرند و محبوبیت فراوانی در داخل و خارج از کشور دارند. این محصولات تنوع بسیار زیادی دارند و برای مصارف مختلفی از جمله کاربردی و زینتی تولید می‌شوند. برای کاهش هزینه‌های تولید، بسیاری از هنرمندان از مس استفاده کرده و سپس آن را آبکاری نقره می‌کنند تا محصول نهایی از نظر قیمتی برای خریداران مناسب‌تر باشد.
در صورتیکه علاقه مند به مطالب مربوط به صنایع دستی هستید می توانید مقاله های زیر را مطالعه نمایید:
اصول نگهداری از ظروف مسی
آشنایی با صنایع دستی ایران + معرفی انواع صنایع دستی
آشنایی با صنایع دستی یزد
