هنر فیروزه کوبی چیست ؟ مراحل +ابزار لازم برای فیروزه کوبی
هنر فیروزه کوبی یکی از هنرهای اصیل ایرانی است که در آن با استفاده از سنگ فیروزه، آثاری زینتی با رنگ‌های گوناگون و چشمنواز، زیورآلات و غیره خلق میشود. این هنر ارزشمند، به طور خاص در شهرهایی چون اصفهان و یزد سابقه‌ای طولانی دارد. یکی از کاربردهای مهم فیروزهکوبی، استفاده از عناصر تزئینی نفیس و ظروف لوکس در دکوراسیون داخلی ساختمانها، چه مسکونی، تجاری و چه اداری است. اشیاء تزئینی و ظروفی که با تکنیک فیروزهکاری روی مس ساخته میشوند، از محبوبترین گزینهها در این زمینه هستند.
اگر به دنبال اقلام منحصر به فرد هستید، خرید صنایع دستی فیروزهکوبی میتواند انتخابی زیبا و ارزشمند برای شما باشد.
با گسترش حرفه فیروزهکوبی در سال‌های اخیر، کاربردهای این سنگ قیمتی افزایش یافته و طیف وسیعی از محصولات زینتی، زیبا و کاربردی با استفاده از آن تولید میشود. در ادامه این مقاله، به معرفی جامع هنر فیروزهکوبی و مراحل ساخت آن می‌پردازیم.
فیروزه کوبی چیست؟
هنر فیروزه کوبی یکی از صنایع دستی نفیس است که در آن، قطعات کوچک سنگ فیروزه به صورت‌های مختلف بر روی سطوح متنوعی از جمله مس، برنج، نقره و برنز کار میشوند. ساخت این آثار هنری نیازمند دقت و ظرافت فراوانی است، چرا که هر قطعه فیروزه باید با دقت در جای خود قرار گیرد. این هنر معمولاً برای ساخت ظروف و زیورآلات با طراحی منظم و زیبا به کار میرود و برای دکوراسیون و تزئینات کاربرد دارد. هر قدر که اندازه و فاصله میان سنگ‌ها کمتر باشد، ارزش هنری اثر بیشتر خواهد بود.
یک محصول فیروزهکوبی با کیفیت بالا، معمولاً دارای رنگ آبی سیر و خطوط منظم است. رنگ فیروزه از سبز روشن تا آبی تیره متغیر است و فیروزه نیشابور به عنوان با ارزشترین نوع فیروزه و استاندارد جهانی شناخته میشود. فیروزه نیشابور به دلیل رنگ آبی تیره خود بسیار ارزشمند است. فیروزه اصل و مرغوب بسیار نادر است و عموماً برای ساخت جواهرات لوکس و ارزشمند مورد استفاده قرار میگیرد.
تاریخچه فیروزه کوبی
هنر فیروزه کوبی، به عنوان یکی از ظریف‌ترین هنرهای دستی، قدمت تاریخی چندان زیادی ندارد و تولیدات آن نیز در مقیاس محدودی انجام میشود. این امر، سبب شده است تا این هنر زیبا و جذاب، آنچنان که شایسته است، در معرض دید عموم قرار نگیرد.
در ابتدا، هنر فیروزهکوبی با تمرکز بر تزئین زیورآلات با سنگ فیروزه در نیشابور و سپس مشهد شکل گرفت. این هنر، حدود هشتاد سال پیش توسط هنرمندی به نام یوسف حکیمیان ابداع شد. پس از حدود بیست سال، این هنر ارزشمند توسط فردی به نام حاج داداش به اصفهان راه یافت. اما، نوآوری اصلی در این هنر، یعنی استفاده از فیروزه برای تزئین ظروف و اشیای مسی، توسط روبن یروشالمی، هنرمندی خلاق و مبتکر، صورت گرفت.
روبن یروشالمی، که در کودکی مجبور به ترک تحصیل و آغاز کار در کارگاه زرگری عمویش شد، به سرعت به هنر فیروزهکوبی علاقه‌مند شد. در آن زمان(در سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۴۳)، کاربرد فیروزه عمدتاً محدود به تزئین زیورآلات و برخی اشیاء نقره‌ای بود. اما روبن یروشالمی با خلاقیت و پشتکار فراوان، توانست این هنر را متحول کند و با خلق طرح‌های بدیع و زیبا، فیروزهکوبی را به یکی از محبوبترین صنایع دستی ایران تبدیل کند. امروزه، هنر فیروزهکوبی عمدتاً در اصفهان انجام میشود و تعداد هنرمندان ماهر در این رشته بسیار کم هستند.
انواع فیروزه و کاربرد آنها در فیروزه کوبی
سنگ فیروزه، با توجه به تنوع رنگ و کیفیت، به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
- فیروزه گچی (سفید رنگ)
- فیروزه سنگی (آبی و سبز رنگ).
فیروزههای سنگی نیز خود به دو گروه مرغوب و متوسط دستهبندی میشوند.
در هنر فیروزه کوبی اصفهان، بیشترین استفاده از فیروزههای سنگی آبی و سبز میشود. دلیل این انتخاب، مقاومت بالای این نوع فیروزه در برابر حرارت و فشار است؛ چرا که در فرآیند فیروزهکاری، سنگ فیروزه با استفاده از لاک مخصوص به سطح شیء مورد نظر چسبانده میشود و این فرایند نیازمند اعمال حرارت و فشار است.
انواع سنگ فیروزه به دلیل ظرافت و زیبایی منحصر به فرد، در ساخت انواع محصولات تزئینی و دکوراتیو کاربرد فراوانی دارد. از جمله این محصولات می‌توان به گلدانها، سماورها، سنبلدانها و ظروف پذیرایی اشاره کرد. این آثار هنری، جلوهای از هنر اصیل ایرانی هستند و در دکوراسیون داخلی منازل، ادارات و اماکن تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از جمله کاربردهای مهم انواع فیروزه در ساخت صنایع دستی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساخت ظروف پذیرایی: آجیلخوری، شکلاتخوری، شیرینیخوری، چای‌خوری، قندان، کاسه، بشقاب و …
- ساخت اشیاء تزئینی: گلدان، گلاب‌پاش، سنگاب، انگشتر، کشکول، آینه، شمعدان، سینی و غیره.
مراحل فیروزه کوبی
یک اثر در هنر فیروزه کوبی شامل بدنه شیء مورد نظر و اجرای گام به گام کار فیروزهکوبی روی آن است. جنس اشیاء میتواند از مس، برنج، نقره، روکش نقره یا برنز باشد که ذرات و قطعات کوچک سنگ فیروزه بر بخشهایی از سطح آن به صورت موزائیکی در کنار هم چیده میشوند. مراحل فیروزهکوبی به طور خلاصه به قرار زیر است:
- استفاده از سنگ فیروزه مناسب: قبل از هر چیز سنگ فیروزه اصل و با کیفیت برای کار باید انتخاب کنید.
- برش و آماده‌سازی قطعات: در مرحله بعد، سنگ فیروزه برش داده شده و قطعات لازم برای طرح یا الگوی مورد نظر تهیه میشود.
- تراش و شکل‌دهی: هنرمند با استفاده از ابزارهای ویژه و وسایل مخصوص فیروزهکوبی، قطعات فیروزه را تراش داده و به شکل‌ها و طرح‌های مختلف شکل می‌دهد.
- طراحی اولیه: در این مرحله قطعات شکل‌داده شده با دقت بر روی یک سطح چیده میشوند تا طرح نهایی ایجاد گردد.
- اتصال قطعات: سپس قطعات شکل‌داده شده به هم چسبانده میشوند تا یک قطعه پایانی کامل به وجود بیاید.
- پاک‌سازی: در مرحله آخر قطعات نهایی فیروزه پاک‌سازی و تمیز میشوند و هر گونه نقص یا نقطه ضعف آن برطرف میشود.
همانگونه که پیشتر گفته شد، به علت پیچیدگیهای فراوان و نیاز به مهارت و حوصله زیاد برای انجام این کار، فیروزهکوبی باید به وسیله هنرمندان ماهر و متخصص انجام بشود.
ابزار و مواد مورد نیاز برای فیروزه کوبی
ابزار و مواد مورد استفاده در هنر فیروزه کوبی بسیار محدود و کمیاب است. هزینههای گزاف تولید محصولات فیروزهکوب، عاملی بازدارنده برای بسیاری از علاقه‌مندان به این هنر اصیل محسوب میشود. به همین دلیل، تعداد هنرمندانی که به این هنر ظریف روی می‌آورند، اندک است. فیروزهکوبی، همچون سایر هنرهای دستی، به ابزار و وسایل تخصصی نیاز دارد. در ادامه به ذکر این ابزار و مواد می‌پردازیم:
- سنگ فیروزه
- چکش
- قالب
- چراغ گاز
- دریل
- مواد شیمیایی نظیر اسید هیدروفلوئوریک
- چراغ بنزینی
- گاز انبر
- انبردست
- لولههای مختلف فلزی
- پنس
- منقاش
- سنگ سمباده
- سوهانش
کلام پایانی
همانگونه که در این مقاله توضیح داده شد، هنر فیروزه کوبی فرآیندی هنری است که طی آن سنگ فیروزه با استفاده از ابزارهای تخصصی و مواد شیمیایی، شکل داده شده و بر روی سطوح مسی طرح‌های متنوعی را می‌آفریند. این هنر بدیع و ظریف، نیازمند تجربه و مهارت فراوان است. برای انجام فیروزهکوبی، به موادی همچون سنگ فیروزه، ابزارهای تراش و صیقل، مواد شیمیایی نظیر اسید هیدروفلوئوریک و تجهیزاتی مانند دستگاه فیروزهکوبی و دستگاه صیقل‌کاری و پولیش نیاز است. در حال حاضر، فیروزهکوبی به خصوص از لحاظ صادراتی مورد توجه است؛ بنابراین با توجه به کم تعداد بودن هنرمندان فیروزهکار میتواند هنری آیندهدار و جذاب باشد.
در صورتیکه علاقه مند به مطالب مربوط به صنایع دستی هستید می توانید مقاله های زیر را مطالعه نمایید:
آشنایی با هنر ملیله کاری اصفهان
معرق کاری چیست و چگونه انجام می شود؟
بهترین صنایع دستی مسی ایران و کاربرد انواع آن
سوالات متداول
هنر فیروزهکوبی یکی از صنایع دستی نفیس و اصیل ایرانی است که در آن، قطعات کوچک سنگ فیروزه با دقت و ظرافت بر روی سطوح مختلفی مانند مس، برنج، نقره و برنز چیده و چسبانده میشوند تا آثاری زینتی و چشمنواز خلق شود. این هنر بیشتر برای ساخت ظروف و زیورآلات با طراحی منظم و زیبا به کار میرود و کاربرد فراوانی در دکوراسیون و تزئینات داخلی ساختمانها (مسکونی، تجاری، اداری) دارد. اشیاء تزئینی و ظروفی که با تکنیک فیروزهکاری روی مس ساخته میشوند، از محبوبترین گزینهها در این زمینه هستند.
هنر فیروزهکوبی قدمت تاریخی چندان زیادی ندارد و حدود هشتاد سال پیش توسط هنرمندی به نام یوسف حکیمیان در نیشابور و سپس مشهد ابداع شد. در ابتدا، این هنر بیشتر برای تزئین زیورآلات با سنگ فیروزه به کار میرفت. حدود بیست سال بعد، حاج داداش این هنر را به اصفهان آورد. اما نوآوری اصلی و استفاده از فیروزه برای تزئین ظروف و اشیاء مسی، توسط روبن یروشالمی صورت گرفت که این هنر را متحول کرد و امروزه فیروزهکوبی عمدتاً در اصفهان انجام میشود.
کیفیت و ارزش هنری یک محصول فیروزهکوبی به چند عامل بستگی دارد. هر چقدر اندازه و فاصله میان سنگهای فیروزه کمتر و چیدمان آنها منظمتر باشد، ارزش هنری اثر بیشتر خواهد بود. همچنین، رنگ فیروزه نیز در کیفیت آن موثر است؛ فیروزه نیشابور به دلیل رنگ آبی تیره و مرغوبیت بالا، به عنوان با ارزشترین نوع فیروزه و استاندارد جهانی شناخته میشود. فیروزه اصل و مرغوب بسیار نادر است و عموماً برای ساخت جواهرات لوکس و ارزشمند مورد استفاده قرار میگیرد.
سنگ فیروزه به دو دسته اصلی تقسیم میشود: فیروزه گچی (سفید رنگ) و فیروزه سنگی (آبی و سبز رنگ). فیروزههای سنگی نیز به دو گروه مرغوب و متوسط دستهبندی میشوند. در هنر فیروزهکوبی اصفهان، بیشترین استفاده از فیروزههای سنگی آبی و سبز میشود. دلیل این انتخاب، مقاومت بالای این نوع فیروزه در برابر حرارت و فشار است؛ زیرا در فرآیند فیروزهکاری، سنگ فیروزه با استفاده از لاک مخصوص به سطح شیء چسبانده میشود و این فرایند نیازمند اعمال حرارت و فشار است.
ابزار و مواد مورد استفاده در هنر فیروزهکوبی نسبتاً محدود و تخصصی هستند. این وسایل شامل: سنگ فیروزه، چکش، قالب، چراغ گاز، دریل، مواد شیمیایی نظیر اسید هیدروفلوئوریک، چراغ بنزینی، گاز انبر، انبردست، لولههای مختلف فلزی، پنس، منقاش، سنگ سمباده و سوهان میشوند. هزینههای گزاف تولید محصولات فیروزهکوب و نیاز به مهارت بالا، باعث شده تعداد هنرمندانی که به این هنر میپردازند، اندک باشد.
فیروزهکوبی بر روی سطوح متنوعی از جمله مس، برنج، نقره، روکش نقره یا برنز انجام میشود. ذرات و قطعات کوچک سنگ فیروزه بر بخشهایی از سطح این اشیاء به صورت موزائیکی در کنار هم چیده میشوند. بله، فیروزهکوبی کاربرد بسیار مهمی در دکوراسیون داخلی دارد. از اشیاء فیروزهکوب شده مانند گلدانها، سماورها، سنبلدانها، ظروف پذیرایی (آجیلخوری، شکلاتخوری، شیرینیخوری، قندان و غیره) و اشیاء تزئینی (انگشتر، کشکول، آینه، شمعدان) در منازل، ادارات و اماکن تجاری استفاده میشود که جلوهای از هنر اصیل ایرانی را به نمایش میگذارند.
با توجه به پیچیدگیهای فراوان و نیاز به مهارت و حوصله زیاد، فیروزهکوبی باید توسط هنرمندان ماهر و متخصص انجام شود. تعداد کم هنرمندان فیروزهکار و توجه ویژه به این هنر از لحاظ صادراتی، نشاندهنده چشمانداز آیندهدار و جذاب آن است. این هنر بدیع و ظریف، نیازمند تجربه و مهارت فراوان است و میتواند به عنوان یک هنر آیندهدار و ارزشمند در حوزه صنایع دستی ایران به شمار رود.
