همه چیز درباره صنایع دستی زنجان
زنجان شهری تاریخی و فرهنگی در شمال غرب ایران است که نه تنها به دلیل طبیعت خاص و آثار تاریخی‌اش شناخته می‌شود؛ بلکه صنایع دستی بسیار متنوعی دارد و از این حیث نیز بسیار معروف است. صنایع دستی زنجان ترکیبی از ذوق، هنر، خلاقیت و اصالت مردمانی است که قرن‌ها توسط دستان هنرمند مردم زنجان به تولید رسیده‌اند. در این استان صنایع دستی تنها یک وسیله تزیینی یا مصرفی نیست؛ بلکه روایتی از زندگی، فرهنگ و تاریخ مردم این شهر است. در ادامه این مقاله به معرفی مهم‌ترین صنایع دستی زنجان خواهیم پرداخت.
در صورت تمایل می توانید پادکست مربوط به این مقاله رو گوش دهید :
صنایع دستی و سوغات زنجان
صنایع دستی زنجان بسیار پر تنوع و متفاوت هستند و همین مسئله باعث شده تا افراد در هنگام سفر به این منطقه بتوانند محصولات متفاوتی را خریداری کنند. از جمله مهم‌ترین صنایع دستی و سوغات زنجان موارد زیر هستند:
چاقوسازی زنجان
یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین سوغات زنجان چاقو نام دارد. کیفیت فولاد، طراحی ظریف و دوام بالا باعث شده تا چاقوی زنجان شهرت بسیاری داشته باشد و هم در ایران و هم در بازارهای جهانی طرف‌داران بسیاری را به خود اختصاص دهد.
صنعت چاقوسازی در شهر زنجان قدمت بالایی دارد و محققان پس از کشف مجموعه مرد نمکی در سال ۱۳۸۳ قدمت این صنعت را بیش از ۱۷۰۰ سال اعلام کردند. این مرد نمکی یک جسد مومیایی بود که به همراه چاقو و سایر متعلقات در کاوش‌های معدن چهرآباد کشف شد.
این هنر خاص در زنجان به حیات خود ادامه داد تا اینکه در قرن دهم هجری قمری یعنی دوره حکومت صفویان به شکوفایی خود رسید. در آن دوران زنجان یکی از مراکز مهم صنعتی و پایگاه کارگاه‌های مختلف همچون اسلحه‌سازی و چاقوسازی به شمار می‌رفت. چاقو در زنجان انواع مختلفی دارد و از آن جمله می‌توان به چاقوی میوه‌خوری، ضامن‌دار، کشاورزی، سلاخی، قصابی اشاره کرد. تیغه این چاقوها به طور معمول از فولاد مرغوب است و دسته چاقوها معمولاً از چوب، استخوان یا شاخ حیوانات تا جلوه‌ای زیبا و سنتی داشته باشند.
صنایع دستی زنجان مس
زنجان یکی از مراکز مهم مسگری در ایران است و به همین دلیل در بازارهای زنجان می‌توان تولیدات مسگری را در تنوع بالایی مشاهده کرد. در این هنر، استادکاران با چکش‌کاری روی ورق‌های مسی، ظروفی همچون سینی، قابلمه، کتری، دیگ و حتی اشیای تزیینی می‌سازند. آنچه باعث خاص بودن صنایع دستی مسی زنجان می‌شود نقش زنی و حکاکی‌های زیبا بر روی ظروف است. امروزه با توجه به فواید استفاده از ظروف مسی برای سلامتی، بازار این محصولات رونق بیشتری یافته و بسیاری از گردشگران، مس زنجان را به‌عنوان سوغاتی ارزشمند خریداری می‌کنند.
صنایع دستی زنجان ملیله کاری
شهر زنجان از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان «شهر جهانی ملیله» نام‌گذاری شده است. هنر ملیله‌کاری در ساخت وسایل نقره‌ای و طلایی استفاده دارد و با مفتول‌های نقره و گاهی طلا انجام می‌شود. استادکاران ملیله، با دقت و صبر فراوان، سیم‌های نازک را در کنار هم قرار داده و اشکالی همچون گل، پرنده یا طرح‌های اسلیمی ایجاد می‌کنند. از مهم‌ترین محصولات ملیله‌کاری سرویس‌های چای‌خوری، گلدان، جعبه جواهرات، قاب عکس و زیورآلات هستند. ملیله‌کاری زنجان به دلیل ظرافت و ارزش بالای نقره، جزو صنایع دستی لوکس محسوب می‌شود و جایگاه ویژه‌ای در هنر ایران دارد.
چاروق دوزی زنجان
چاروق با نام چموش نیز معروف است و نوعی پاپوش قدیمی بدون پاشنه و از جنس چرم خام به شمار می‌رود که با بندها و تسمه‌های بلند به ساق پا بسته می‌شد و به طور معمول چوپانان در دشت و بیابان آن را به پا می‌کردند. در زنجان اما چاروق به شکل دیگری تولید می‌شود. چاروق سوغات زنجان بدون تسمه و بند است و نوک عقابی برجسته دارد و رویه آن از چرم قرمز رنگ است.
گیوه دوزی
گیوه یکی دیگر از آثار صنایع دستی مهم زنجان به شمار می‌رود. تولید گیوه در زنجان توسط دو نفر انجام می‌گیرد. رویه گیوه توسط زنان گیوه‌باف بافته می‌شود و سپس گیوه‌دوز به ساخت این محصول می‌پردازد. یک گیوه مرغوب باید رویه‌ای از جنس نخ پنبه داشته باشد و زیره و کف آن از چرم گاومیش تهیه شود. گیوه‌دوزی ابریشمی و نخی بیشتر در زنجان و انگوران متداول هستند.
سفالگری
یکی دیگر از آثار صنایع دستی زنجان سفالگری است که قدمت آن با توجه به شواهد به دست آمده به گذشته‌های بسیار دور باز می‌گردد. در زنجان می‌توان آثار سفالگری متعددی همچون کوزه، خمره، کشک‌ساب و تنور را خریداری کرد.
مجسمه سازی
مجسمه سازی از جمله هنرهایی است که از سال ۱۳۶۸ در این استان با اقبال مواجه شده و هنرمندان بسیاری با این هنر به ساخت مجسمه پرداخته‌اند. در زنجان می‌توان مجسمه‌های مختلفی همچون تندیس‌های فلزی، تندیس‌های چوبی و فلزی، مجسمه‌های بتنی و فایبرگلاس و مجسمه‌های برنزی را خریداری کرد.
تذهیب
از دیگر صنایع دستی مهم زنجان آثار تذهیب‌کاری است. تذهیب در گذشته به معنای حکاکی کردن نقوش منظم هندسی و گیاهی با آب زر و خطوط مشکی بود. تذهیب در واقع نوعی نقاشی به شمار می‌رود که از آن برای تزیین شعر، متون قرآنی و تابلوهای خوشنویسی استفاده می‌کردند. امروزه نمونه‌های تذهیب‌کاری در زنجان در دسترس و قابل خرید نیست؛ اما این هنر به عنوان یکی از صنایع دستی زنجان در کاشی‌کاری‌های گنبد سلطانیه، مسجد سید، بنای چلبی اوغلی، بقعه ملاحسن کاشی، مسجد بی‌بی و سایر بناهای استان قابل مشاهده است.
گلیم بافی
از آنجایی که استان زنجان اقلیم سردی دارد تهیه یک کف‌پوش یا دیوارپوش گرم برای استفاده همواره اهمیت داشته است. گلیم یکی از صنایع دستی بوده که در زنجان به همین دلیل از اهمیت برخوردار بوده و بافت آن همواره حمایت شده است. در این استان گلیم‌های پشمی با نقوش گیاهی، حیوانی و هندسی در کارگاه‌های مختلف به تولید می‌رسند. از جمله مهم‌ترین مراکز تولید گلیم می‌توان به روستاهای قره پشتلو و انگوران و ابهر، قیدار و زنجان اشاره کرد.
انگشترسازی زنجان
ساخت زیورآلاتی همچون انگشتر در زنجان پر رونق است. انگشترهای زنجان به دلیل کیفیت ساخت و طراحی ظریف، هم در میان مردان و هم زنان طرف‌داران زیادی دارند. استادکاران زنجانی با استفاده از نقره، طلا و سنگ‌های قیمتی همچون عقیق، فیروزه و یاقوت، انگشترهایی زیبا و اصیل می‌سازند که می‌توان از میان آنها آثار متفاوتی را خریداری کرد.
جاجیم بافی
جاجیم از دیگر صنایع دستی زنجان است که شباهت بسیاری به گلیم دارد. این محصول از پشم تابیده الوان بافته می‌شود و از آن به طور معمول به عنوان زیرانداز یا روکشی برای پیچیدن رختخواب استفاده می‌کنند. جاجیم به طور معمول با رنگ‌های روشن و با طرح‌های ساده بافته می‌شود و طرح آن معمولاً طرح‌های اصیل و سنتی رایج در هر منطقه است. زنجان در کنار اردبیل یکی از مراکز بسیار مهم در تولید جاجیم است و می‌توان آثار مختلف جاجیم بافی را در آن به راحتی خریداری کرد.
رنگرزی
رنگرزی الیاف تقریباً از زمان قالی‌بافی در استان زنجان رایج بوده و قالی بافان به رنگرزی الیافی همچون پشم و نخ می‌پرداختند و قالی‌های بسیار زیبایی را تولید می‌کردند. در هنر رنگرزی از گیاهان مختلفی همچون حنا، روناس، پوست انار، پوست گردو و بسیاری گیاهان دارای رنگ‌دانه استفاده می‌شود تا بتوان از الیاف رنگارنگ در بافت قالی استفاده کرد. در حال حاضر هنر رنگرزی به دلیل وجود رنگ‌های شیمیایی کم‌رنگ شده و تنها تعداد کمی از مراکز رنگرزی سنتی به حیات خود ادامه می‌دهند.
ساز سازی
ساخت سازهای سنتی از دیگر هنرهایی بوده که در زنجان به آن بسیار توجه داشتند. در زنجان هنرمندان متعددی با استفاده از چوب، فلز و پوست طبیعی به تولید سازهای همچون تار، سه‌تار، سنتور و دف می‌پردازند که می‌توان با خرید آثار آنها گوشه‌ای از هنرشان را با خود به خانه آورد.
صنایع دستی زنجان را از کجا بخریم؟
در سفر به زنجان می‌توان صنایع دستی این استان را از نقاط مختلفی خریداری کرد. از جمله مراکزی که می‌توان برای خرید صنایع دستی به آنها مراجعه نمود موارد زیر هستند:
بازار تاریخی زنجان: مهم‌ترین مرکز خرید صنایع دستی بازار به شمار می‌رود. این بازار با معماری سنتی خود، نه‌تنها مکانی برای خرید؛ بلکه جاذبه‌ای گردشگری محسوب می‌شود. در راسته‌های مختلف بازار می‌توان چاقو، ملیله‌کاری، مس و چاروق را خریداری کرد.
فروشگاه‌های صنایع دستی: در سطح شهر زنجان فروشگاه‌های متعددی به عرضه صنایع دستی می‌پردازند.
نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها: در ایام خاص سال، نمایشگاه‌های صنایع دستی در زنجان برگزار می‌شود که فرصتی عالی برای خرید مستقیم از هنرمندان است.
روستاها و کارگاه‌های محلی: اگر به روستاها و مناطق اطراف زنجان بروید، می‌توانید محصولات دست‌ساز را مستقیماً از تولیدکننده خریداری کنید. این تجربه هم اصیل‌تر است و هم به اقتصاد محلی کمک می‌کند.
کلام پایانی
صنایع دستی زنجان ترکیبی از اصالت، هنر و فرهنگ مردمان این دیار است. از چاقوی تیز و بادوام زنجان گرفته تا ملیله‌های نقره‌ای ظریف، چاروق‌های چرمی و مس‌های درخشان هر کدام از این صنایع دستی بخشی از فرهنگ و هویت این استان را نمایش می‌دهند. خرید این صنایع دستی تنها خرید یک یادگاری نیست؛ بلکه حمایتی از هنرمندان محلی و حفظ میراث فرهنگی به شمار می‌رود. اگر به زنجان سفر می‌کنید حتماً خرید صنایع دستی مختلف آن را در نظر داشته باشید و گوشه‌ای از هنر مردم این منطقه را به خانه بیاورید.
درصورتیکه علاقه مند به آشنایی با صنایع دستی استان های مختلف
هستید می توانید مقاله های زیر را مطالعه نمایید:
سوالات متداول
